ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Η Ελληνική Επανάσταση ήταν εθνικό ή πολιτικό κίνημα ή και τα δύο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μάθημα 3^ο ) σελίδα 16.
2. Πότε η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος, τι πολίτευμα επιβάλλεται και ποια τα σύνορα του πρώτου ελληνικού κράτους; (μάθημα 5^ο ) σελίδες 31-33.
3. Τι γνωρίζετε για την Επανάσταση της 3^η Σεπτεμβρίου 1843 (ποιο ήταν το βασικό τους αίτημα και ποια η τελική έκβαση); (μάθημα 6^ο ),  σελίδα 35.
4. Τι είναι η «αρχή της δεδηλωμένης» και ποιος την εισήγαγε; (μάθημα 6^ο ), σελίδα 36-37 και παράθεμα Τρικούπη.
5.  Να αποδώσετε τη σημασία του όρου «Μεγάλη Ιδέα»; (μάθημα 5^ο ), σελ. 34.
6. Τι γνωρίζετε για το εκσυγχρονιστικό έργο του Χαρίλαου Τρικούπη; (μάθημα 11^ο ), σελ. 61.
7. Τι γνωρίζετε για το Μακεδονικό Αγώνα (πόσο διήρκησε, ποιοι ξεχώρισαν και πότε έληξε); (μάθημα 12^ο ), σελ. 65-66.
8. Τι γνωρίζετε για τους Βαλκανικούς πολέμους (πότε έγιναν, ποιες οι αιτίες πολέμου και πώς λήγουν); (μάθημα 13^ο ) 68-73.
9.  Ποιες ήταν οι αντίπαλες παρατάξεις κατά τον α΄ παγκόσμιο πόλεμο; (15^ο μάθημα), σελ. 76.
10. Τι γνωρίζετε για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον α΄ παγκόσμιο πόλεμο; (μάθημα 16^ο ) 81-84.
11. Τι γνωρίζετε για το Μικρασιατικό πόλεμο και τι προέβλεπε η Συνθήκη της Λωζάννης; (μάθημα      18^ο ) σελ. 88-93.
12. Ποιος είναι ο εμπνευστής της φασιστικής ιδεολογίας και τι πρέσβευε; Μάθημα 19, (βλ. παράθεμα στη σελ.100).
13. Πότε καθιερώθηκε η αβασίλευτη δημοκρατία και ποιος πήρε την πρωτοβουλία; Μάθημα 19, σελ 101.
14. Ποιες ήταν οι ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής και ποια ήταν η σημαντικότερη αντιστασιακή πράξη; (μάθημα 23) σελ.124
15. Τι εννοούμε με τον όρο «Ολοκαύτωμα», (μάθημα 24), σελ. 129;
16. Ποια η τύχη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, σύμφωνα και με το παράθεμα στη σελίδα 129, (μάθημα 24).
17. Σε ποια γεγονότα αναφερόμαστε με τον όρο Δεκεμβριανά; (Μάθημα 25), σελ. 135

ΜΑΘΗΜΑ 1^Ο

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΝ 19^Ο ΑΙΩΝΑ (1815-1871)

1. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ  ΒΙΕΝΝΗΣ (1814-1815)

1^η Νοεμβρίου 1814: Συνέδριο Ειρήνης στη Βιέννη από Αυστρία, Ρωσία, Πρωσία, Βρετανία για τερματισμό πολέμου με Γαλλία. Κατέληξε στην ομώνυμη Συνθήκη Ειρήνης (1815). Τα συμφέροντά τους δεν συνέπιπταν. Σύμφωνοι μόνο στην επιστροφή της Γαλλίας στα αρχικά της σύνορα, στην αποκατάσταση των αρχικών συνόρων και στην επιστροφή της μοναρχίας.

Κυρίαρχη προσωπικότητα ο Μέτερνιχ, οπαδός της απολυταρχίας. Εχθρός των εθνικών κινημάτων και των εθνικών κρατών, επειδή απειλούσαν την πολύγλωσση και πολύδοξη αυτοκρατορία των Αψβούργων. Εχθρός της δημοκρατίας και των ριζοσπαστικών αλλαγών.

Σκοπός των ισχυρών της Ευρώπης η επαναφορά του «παλαιού καθεστώτος», δηλ. του καθεστώτος της απόλυτης μοναρχίας (βλ. και γλωσσάριο ειδικών όρων, σελ.245)

Με τα εδαφικά και πολιτικά ζητήματα ασχολήθηκαν κυρίως οι: υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, ο κόμης Κάσλρι, ο καγκελάριος της Αυστρίας πρίγκιπας Μέτερνιχ και ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλία Ταλεϋράνδος.

Τα κοινά τους σημεία:

      Παλινόρθωση μοναρχίας

      Υπέρ των πολυεθνικών αυτοκρατοριών (οι αυτοκρατορίες που αποτελούνταν από πολλές επιμέρους εθνότητες, χωρίς εθνική συνοχή, όπως η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη σύγχρονη εποχή η Σοβιετική Ένωση και η Γιουγκοσλαβία, βλ. και γλωσσάριο, σελ. 245). Αντίθετα, οι λαοί της Ευρώπης υπέρ της εθνικής ανεξαρτησίας.

Στη διάρκεια του συνεδρίου δραπέτευσε ο Ναπολέοντας από τη νήσο Έλβα (Μάρτιος 1815) επέστρεψε στο Παρίσι και προσπάθησε ανεπιτυχώς να ανακτήσει την εξουσία. Ηττήθηκε στο Βατερλό (18 Ιουνίου) από τα συμμαχικά στρατεύματα του Βρετανού στρατηγού Ουέλιγκτον και του Πρώσου Μπλύχερ. Νέα εξορία στο νησί του νότιου Ατλαντικού Αγία Ελένη. Υπογραφή νέας συνθήκης ειρήνης με δυσμενείς όρους για τους Γάλλους (απώλεια της περιοχής του Σάαρ, πολεμική αποζημίωση, στρατός κατοχής)

26 Σεπτεμβρίου 1815: ίδρυση Ιερής Συμμαχίας μεταξύ Αυστρίας, Ρωσίας και Πρωσίας. Σκοπός της να ανακόψει την πρόοδο των φιλελεύθερων και εθνικών κινημάτων. Κατά των αρχών της εθνικής αυτοδιάθεσης και της λαϊκής κυριαρχίας.

ΜΑΘΗΜΑ 2^Ο

2. ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Μετά το 1815 οι δυνάμεις της συντήρησης στην Ευρώπη συγκρούονται με τις δυνάμεις προόδου, δηλ. με τον εθνικισμό, το φιλελευθερισμό και το ριζοσπαστισμό.

Εθνικά κινήματα: εννοούμε τις κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων με κοινή γλώσσα ή / και θρήσκευμα, με ξεχωριστές παραδόσεις και ιστορία και με το αίσθημα της κοινής ταυτότητας των μελών τους. Σκοπός τους η ανεξαρτησία τους από την εξουσία άλλης διακριτής κοινότητας.

Φιλελεύθερα κινήματα: κινήσεις που ζητούσαν  πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες  για λογαριασμό των πολιτών.

Κινήματα και χαρακτήρας τους

Αμερική

      Αμερικανική Επανάσταση (1776): εθνικό και φιλελεύθερο κίνημα, επηρέασε τα κινήματα του 19^ου αι στην Ευρώπη.

      Εθνικά κινήματα κατά των Ισπανών στην Αμερική.

      Δόγμα Μονρόε, 1823 με το οποίο κατοχυρώνεται η μη επέμβαση ευρωπαϊκών δυνάμεων σε αμερικανικά εδάφη. Βλ και παράθεμα σελ.13.

Ευρωπαϊκά κινήματα

      Γαλλική επανάσταση και προσπάθεια εξαγωγής της

      Βρετανία: ο εθνικισμός πήρε τη μορφή προβολής και υποστήριξης των παραδοσιακών θεσμών της, του κοινοβουλευτισμού και των ατομικών ελευθεριών.

      Ισπανία: αντίσταση κατά γαλλικών στρατευμάτων. Φιλελεύθερο κίνημα το 1820 κατά της παλινόρθωσης.

      Ιταλία: δημιουργία νέων κρατικών ενοτήτων, επαναστατικός αναβρασμός, τόνωση εθνικού αισθήματος και βούληση για δημιουργία ενιαίας πατρίδας. Φιλελεύθερο και εθνικό κίνημα (ενοποίηση Ιταλίας) παράλληλα. Οι Καρμπονάροι (Βασίλειο Δυο Σικελιών) ζητούσαν ριζικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις και όχι βασιλεία. Καταστολή από Αυστρία.

      Πολωνία: εθνικό κίνημα κατά Αυστριακών, Ρώσων, Πρώσων

      Γερμανία: αντίδραση κατά γαλλικής κατοχής, κατά των επαναστατικών ιδεών και Διαφωτισμού. Κίνημα ρομαντισμού (καλλιτεχνικό ρεύμα του τέλους του 18^ου αι και αρχών 19^ου που αναγνωρίζει το συναίσθημα ως πηγή έμπνευσης), που συνδέθηκε με το εθνικό κίνημα, κατά του ορθολογισμού (βλ. και πίνακα Ντελακρουά, σελ. 15).

      Ρωσία: Δεκέμβριος 1825 θάνατος τσάρου Αλέξανδρου Α΄ και  ανεπιτυχής συνωμοσία αξιωματικών για ανατροπή απολυταρχικού καθεστώτος (εξέγερση Δεκεμβριστών)

ΜΑΘΗΜΑ 3^Ο

3. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 – ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ο χαρακτήρας της ελληνικής επανάστασης.

      Εθνικό κίνημα (Εθνική Παλιγγενεσία), ιδεολογικές συγγένειες με τα άλλα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα.

      Πολιτικό κίνημα: αποσκοπούσε εκτός από την απελευθέρωση του έθνους και στη σύσταση αντιπροσωπευτικής και ευνομούμενης πολιτείας. Επιρροή από Γαλλική Επανάσταση.

Συστατικά στοιχεία του ελληνικού εθνικού κινήματος:

      Οι Έλληνες ως απόγονοι και κληρονόμοι των αρχαίων Ελλήνων

      Ταύτισή τους με Ευρωπαίους και διάκριση από Τούρκους

      Καταγγελία τουρκικής κυριαρχίας ως παράνομης και αυθαίρετης

      Προβολή του δικαιώματος ίδρυσης ανεξάρτητου κράτους σύμφωνα με τις αρχές της εθνικής αυτοδιάθεσης και της λαϊκής κυριαρχίας.

Οργάνωση και έκρηξη επανάστασης

Η φιλική εταιρεία και οι στόχοι της: μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας στα 1814 από τρεις άσημους Έλληνες εμπόρους τον Εμμανουήλ Ξάνθο, Τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και το Νικόλαο Σκουφά.

Στόχοι της Φ.Ε. (ο πρώτος  μόνο πέτυχε)

      Κατήχηση σημαινόντων Ελλήνων στο σκοπό του Αγώνα

      Ανάθεση ηγεσίας στον Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας (αρνήθηκε) Τελικά ανατέθηκε, αρχές 1820, στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, γόνο Φαναριωτών (ελληνικής καταγωγής υψηλόβαθμοι διοικητικοί αξιωματούχοι του Οθωμανικού κράτους, που κατοικούσαν στο Φανάρι), αξιωματικό του ρωσικού στρατού.

      και βοήθεια από τη Ρωσία (δεν δόθηκε)

Η επανάσταση στις Ηγεμονίες (Μολδαβία και Βλαχία):

Ø  Φεβρουάριο 1821 με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Υψηλάντη

Ø  Ανομοιογενές το σώμα των στρατιωτών: 6.000 άντρες, Μολδαβοί, Βλάχοι, Αλβανοί, Ηπειρώτες, Μακεδόνες, Επτανήσιοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Κοζάκοι, Ουλάνοι, Πολωνοί, Ούγγροι. 2.000 Έλληνες, οι 450 Ιερολοχίτες.

Ø  Οι ντόπιοι με αρχηγό το Θεόδωρο Βλαδιμηρέσκου εγκατέλειψαν τους Έλληνες.

Ø  Καταδίκη επανάστασης από ρώσο τσάρο Αλέξανδρο Α΄.

Ø  Εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στις 30 Απριλίου 1821.

Ø  Τα στρατεύματα των ντόπιων διαλύθηκαν μπροστά στη μεγάλη δύναμη των Τούρκων (30.000).

Ø  Η πράξη του Υψηλάντη να σκοτώσει τον Βλαδιμηρέσκου αποξένωσε ακόμη περισσότερο τους ντόπιους και οδήγησε στη μοιραία έκβαση του αγώνα.

Ø  Πρώτη μεγάλη σύγκρουση στο Δραγατσάνι, 7 Ιουνίου 1821, σφαγή των Ελλήνων (πάνω από 200 από τους 370 του Ιερού λόχου, σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης).

Ø  Ο Υψηλάντης ήθελε να περάσει στην Ελλάδα μέσω της Αυστρίας, αλλά συνελήφθη, κλείστηκε σε αυστριακό φρούριο και πέθανε απαρηγόρητος τον Ιανουάριο του 1828. Ο επίλογος της επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες γράφτηκε από του Γεωργάκη Ολύμπιο και Ιωάννη Φαρμάκη που ανατινάχτηκαν μαζί με τα παλικάρια τους στη μονή Σέκου (Σεπτέμβριος 1821).

ΜΑΘΗΜΑ 4^Ο

Η ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Εστίες Επανάστασης:

Πελοπόννησος:  Καλάβρυτα, Αίγιο, Πάτρα, Καλαμάτα, Καρύταινα, Κυπαρισσία, Μυστρά, Άργος και Ναύπλιο

Ανατολική Στερεά: Άμφισσα, Γαλαξίδι, Λιδορίκι, Λιβαδειά, Μενδενίτσα

Νησιά του Αιγαίου: Σπέτσες, Ψαρά, Ύδρα, Σάμος, Άνδρος

Πήλιο, Άγραφα, Εύβοια, Χαλκιδική, Κρήτη, Δυτική Στερεά, Ήπειρος, Νάουσα, Όλυμπος

Γνωστές μάχες

       Μάχη της Αλαμάνας: Αθανάσιος Διάκος, 23 Απριλίου 1821 κατά Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ. Ο Διάκος αρνήθηκε να προσκυνήσει και θανατώθηκε δια ανασκολοπισμού (θάνατος με παλούκωμα).

       Μάχη της Γραβιάς: Οδυσσέας Ανδρούτσος, 8 Μαΐου 1821κατά Ομέρ Βρυώνη. Ο Ανδρούτσος κλείστηκε στο χάνι με 120 άντρες και αντιστάθηκε με πείσμα.

       Μάχη στο Βαλτέτσι: Θ. Κολοκοτρώνης, Μαυρομιχαλαίοι, Πλαπούτας, Γιατράκος, 12 -13 Μαΐου 1821, ανάγκασαν τον τούρκο διοικητή, Μουσταφά Μπέη να υποχωρήσει στης Τρίπολη μετά από πολύνεκρη μάχη.

Πρώτες αντιδράσεις στην Επανάσταση:

Ø  Απαγχονισμός Πατριάρχη, Γρηγορίου Ε΄., Απρίλιος 1821

Ø  Σφαγή επιφανών Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη και αλλού

Συνέπειες της σκληρής αντίδρασης των Τούρκων:

στερέωση ελληνικής επανάστασης στη συνείδηση όσων είχαν μέχρι εκείνη τη στιγμή κάποιους δισταγμούς και δημιουργία φιλελληνικού κινήματος (βλ. και παράθεμα σελ. 25)

Αντίδραση ξένων δυνάμεων: αρχικά αρνητική, επειδή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν κατά της ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της εν γένει νομιμότητας και σταθερότητας.

Απάντηση Ελλήνων: υποστήριξαν ότι ο αγώνας τους ήταν νόμιμη επανάσταση εναντίον παράνομου ηγεμόνος, ότι είχαν υποδουλωθεί δια της βίας και ότι δεν ήταν αποστάτες, επειδή δεν είχαν υποταχθεί σε νόμιμη εξουσία. Σκοπός της επανάστασης ήταν η αποκατάσταση της νομιμότητας σύμφωνα με τις αρχές της εθνικής αυτοδιάθεσης και της λαϊκής κυριαρχίας.

Διαφορετικές τάσεις Ελλήνων επαναστατών:

Ø  Φιλελεύθεροι διανοούμενοι και πολλοί της Φιλικής Εταιρείας: επιρροή από φιλελεύθερες αρχές Αμερικανών και Γάλλων επαναστατών.

Ø  Πρόκριτοι, ιεράρχες και καπετάνιοι: συντηρητικοί, πρόβαλαν την επανάσταση ως εξέγερση συνετών νοικοκυραίων

Εξέλιξη της Επανάστασης

Αποστασία  Αλή Πασά στα Ιωάννινα, που βοήθησε τους Επαν. Έλληνες, ένταξη κλεφτών και αρματολών των Επτανήσων στο στρατιωτικό δυναμικό των Ελλήνων, επικράτηση επαναστατών στη νότια Ελλάδα, αιματηρή καταστολή επανάστασης στη βόρεια Ελλάδα. Μεγάλη νίκη Ελλήνων με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια (26 - 28 Ιουνίου 1822) κατά του πασά Μαχμούτ Δράμαλη. Η Καταστροφή της Χίου, Απρίλιο 1822 (βλ. και πίνακα, σελ. 27) προώθησε τον ελληνικό αγώνα. Ξεσήκωσε κύμα φιλελληνισμού σε όλο τον κόσμο. 6-7 Ιουνίου 1822: πυρπόληση τουρκικής ναυαρχίδας από ψαριανό πυρπολητή Κωνσταντίνο Κανάρη, Αύγουστο 1823 ο Μάρκος Μπότσαρης  μαζί με 450 Σουλιώτες κατά του στρατού του Μουσταφά στο Κεφαλόβρυσο κοντά στο Καρπενήσι. Ηρωικός θάνατος Μπότσαρη. 1824: ο σουλτάνος ζήτησε τη βοήθεια του Αιγυπτιακού στρατού που κατέφθασε με επικεφαλής τον Ιμπραήμ πασά, που κατέκαψε Κάσο, Ψαρά, καταστροφές στην Κρήτη και αποβίβαση στην Πελοπόννησο. 1826 ο Ιμπραήμ ενώνει τις δυνάμεις του  με αυτές του Μαχμούτ Ρεσίτ πασά Κιουταχή που πολιορκούσε το Μεσολόγγι. Απρίλιος 1826 ηρωική Έξοδος (Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Διονύσιος Σολωμός). Νίκη Καραϊσκάκη στην Αράχοβα

ΜΑΘΗΜΑ 5^Ο

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, νησιά του Αιγαίου: εφορίες, σύγκλητοι, καγκελαρίες, διευθυντήρια = τοπικά επαναστατικά συμβούλια υπό τον έλεγχο των προεστών και καπετάνιων . Από αυτά προήλθαν οι αντιπρόσωποι των 3 πρώτων γερουσιών: Πελοποννησιακή Γερουσία, Άρειος Πάγος της ανατολικής στερεάς Ελλάδας και Γερουσία Δυτικής Χέρσου Ελλάδος.  Συνέχισε να υφίσταται η προεπαναστατική ελληνική εξουσία. Οι τοπικοί άρχοντες διέθεταν μεγαλύτερη επιρροή από τους νεοφερμένους Έλληνες της Διασποράς που ήθελαν να διώξουν όχι μόνο τους Οθωμανούς αλλά και τους Έλληνες τοπικούς άρχοντες που ήταν όργανα της οθωμανικής κυριαρχίας.

Εμφύλια διαμάχη μεταξύ του Δημήτριου Υψηλάντη, πολλών Φιλικών, στρατιωτικών με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη και των προκρίτων. Οι πρώτοι ήταν γνωστοί ως «ολιγαρχικοί», ενώ οι δεύτεροι ως «δημοκρατικοί» χωρίς αυτοί οι όροι να ανταποκρίνονται στις πραγματικές επιδιώξεις τους.

Τέλος 1821: Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου: ψήφισε το πρώτο δημοκρατικό Σύνταγμα (Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος) της χώρας. Επιβεβαίωσαν την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Μόνη νόμιμη εξουσία είναι αυτή που εκλέγεται από το λαό. Η φιλελεύθερη κληρονομιά της επανάστασης που τελικά δεν επικράτησε.

Μεγάλη Ιδέα: η εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χωρών και των τόπων γενικά όπου κατοικούσαν Έλληνες, οι οποίοι ονομάστηκαν αλύτρωτοι Έλληνες.

Η δημιουργία των πρώτων κομμάτων με τους τίτλους αγγλικό, γαλλικό, ρωσικό αντανακλά τις προσδοκίες για στήριξη του Αγώνα από τις μεγάλες δυνάμεις. Η Αγγλία ενθάρρυνε τραπεζικούς κύκλους να χορηγήσουν δάνεια στις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις.

Έκβαση επανάστασης:

Πρωτόκολλο ανεξαρτησίας: 22 Ιανουαρίου/ 3 Φεβρουαρίου 1830.

Η Ελλάδα υπάγεται σε καθεστώς εγγύησης της εδαφικής ακεραιότητας, της εθνικής της ανεξαρτησίας και του μοναρχικού πολιτεύματος που επιβλήθηκε από τις Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία. Παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στα εθνικά ζητήματα της Ελλάδας.

Σύνορα πρώτου ελληνικού κράτους: Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο, Κυκλάδες.

Η Γ΄ εθνοσυνέλευση καλεί στην Ελλάδα τον Καποδίστρια (1828 – 1831): έθεσε τις βάσεις της οικονομίας, δικαιοσύνης, δημόσιας διοίκησης, στρατού, εκπαίδευσης.

1832: μοναρχία με πρώτο βασιλιά τον Όθωνα, γιο του φιλέλληνα βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο των Βιτελσβάχων. Έγινε δεκτό με την προϋπόθεση να παραχωρηθεί Σύνταγμα

ΜΑΘΗΜΑ 6^Ο

4. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ (1830-1881)

Εδαφική επικράτεια και πολίτευμα νεοσύστατου κράτους: η Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία «εγγυήτριες» δυνάμεις της ανεξαρτησίας, της εδαφικής ακεραιότητας και του μοναρχικού καθεστώτος της χώρας. Η μικρή έκταση του νέου κράτους συνέβαλε στην ανάπτυξη της Μεγάλης Ιδέας και των αλυτρωτικών αγώνων, ενώ η μοναρχία προκάλεσε την ανάπτυξη το φιλελεύθερου κινήματος με κύριο χαρακτηριστικό την παραχώρηση Συντάγματος και  την ενίσχυση του κοινοβουλίου.

Αλυτρωτισμός: συμπίπτει με τη Μεγάλη Ιδέα και αναφέρεται στην εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των αλύτρωτων ιστορικών ελληνικών τόπων. Υπήρχαν και αντίθετες απόψεις ( Αλ. Μαυροκορδάτος, Εμ. Ροΐδης).

Πρώτες προσπάθειες συγκρότησης κράτους:

      3 Φεβρουαρίου 1830: Πρωτόκολλο περί ανεξαρτησίας της Ελλάδας.

      750.000 κάτοικοι αρχικά και χώρα κατεστραμμένη λόγω του δεκάχρονου αγώνα.

      1^ος βασιλιάς ο Όθων. Καταφθάνει στο Ναύπλιο στις 25 Ιανουαρίου/6 Φεβρουαρίου 1833. Φέρνει μαζί του ένα επιτελείο συμβούλων, επιστημόνων και καλλιτεχνών για να οικοδομήσει τη νέα χώρα, σύμφωνα με τις επιταγές της εποχής και του κλασικισμού. Σε κάποιους τομείς, όπως στη διοίκηση πέτυχαν το σκοπό τους.

Προβλήματα του νέου κράτους:

      έλλειψη κεφαλαίων

      Μη διανομή των εθνικών γαιών στους αγρότες, επειδή ήταν υποθηκευμένες στα αγγλικά δάνεια της ανεξαρτησίας

      Ληστεία

Επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843:

Αίτια:

Ø  Οι παλαιοί άρχοντες δυσανασχετούσαν γιατί είχαν παραγκωνιστεί από την εξουσία. Συμμάχησαν με φιλελεύθερους πολιτικούς και διανοούμενους.

Ø  Άρνηση παραχώρησης Συντάγματος από τον Όθωνα.

Ø  Δυσαρέσκεια της Εκκλησίας για την πράξη ανακήρυξης του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος και διοικητική απομάκρυνση από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

Ø  Τελικά ο Όθωνας εξαναγκάστηκε να δώσει Σύνταγμα.

Ø  Σύνταγμα του 1844: φιλελεύθερο. Δεν κατοχύρωνε τη λαϊκή κυριαρχία, λόγω της έλλειψης ύπαρξης σταθερών πολιτικών σχηματισμών.

Νέο Σύνταγμα 1864:

Ø  Παραχωρήθηκε μετά την έλευση του νέου ηγεμόνα, Γεωργίου Α΄ των Γλυξβούργων της Δανίας. Κατοχυρώνει τη λαϊκή κυριαρχία

Ø  Αρχή της δεδηλωμένης:  Ο Χαρίλαος Τρικούπης υποχρέωσε το βασιλιά να δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο κόμμα που πλειοψηφεί στη Βουλή. Με αυτήν την αρχή υποχρέωσε τον ανώτατο άρχοντα να σέβεται το λαό και την κυριαρχία του και βοήθησε στην ανάπτυξη των εκλογικών πολιτικών σχηματισμών σε κόμματα με σταθερές αρχές και προγραμματισμό. 

 ΜΑΘΗΜΑ 7^Ο      

ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Τι ονομάζουμε «Ανατολικό ζήτημα»; Έτσι ονομάστηκε το διεθνές ζήτημα που προέκυψε από την αποδυνάμωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας χρονολογείται ήδη από το 17^ο αι, όταν σταμάτησαν οι κατακτήσεις των Οθωμανών (τελευταία κατάκτηση η κατάληψη της Κρήτης στα 1669) και προέκυψαν σοβαρά προβλήματα στην οικονομία και τη διοίκηση του αχανούς κράτους.

 18^ος – 19^ος αι

      Προσπάθειες εκ μέρους των Ευρωπαίων (ιδίως Αυστρία και Ρωσία) να εκδιωχθούν οι Τούρκοι από τον ευρωπαϊκό χώρο.

      Νέα φάση του ανατολικού ζητήματος μετά τις κατακτήσεις του Ναπολέοντα στα Επτάνησα (1797) και στην Αίγυπτο (1798) και σύμπραξη Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Ρώσοι καταλαμβάνουν τα Επτάνησα. Οι Βρετανοί βοηθούν τους Τούρκους να αποκαταστήσουν την εξουσία τους στην Αίγυπτο.

      Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος το 1828-1829 οδήγησε στη Συνθήκη της Αδριανούπολης, που αναγνωρίζει την αυτονομία της Σερβίας και προωθεί το ζήτημα της ελληνικής ανεξαρτησίας.

Το ζήτημα των Στενών: η Βρετανία έβλεπε με καχυποψία την προσπάθεια της Ρωσίας να εξασφαλίσει τον έλεγχο των Στενών και γι’ αυτό κυρίως το λόγο μαζί με τη Γαλλία ανέβαλλαν διαρκώς το θέμα του διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Συνθήκη του Χουνκιάρ Ισκελεσί (8 Ιουλίου 1833): με αυτή τη συνθήκη που υπογράφτηκε ανάμεσα στη Ρωσία και την Οθωμ. Αυτοκρατορία καθίστατο ο Εύξεινος Πόντος κλειστή θάλασσα της Ρωσίας και αποκτούσε το σιωπηρό δικαίωμα να διέρχονται τα πολεμικά της πλοία στο Αιγαίο.

Σύμβαση των Στενών: τερματίζει την προνομιακή θέση της Ρωσίας στο ζήτημα των Στενών, που της παραχωρούσε η προηγούμενη συνθήκη.

Κριμαϊκός πόλεμος: η Πύλη αρνήθηκε από τη Ρωσία το δικαίωμα της προστασίας των ορθόδοξων υπηκόων της, που ανέρχονταν άλλωστε σε μερικά εκατομμύρια κατοίκων. Το Μάιο του 1853 ρωσικά στρατεύματα εισβάλλουν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και το 1854 αντιμετωπίζουν την Πύλη και τους συμμάχους της, Βρετανία και Γαλλία. Ο πόλεμος έλαβε χώρα στη Χερσόνησο της Κριμαίας  στη νότια Ρωσία (βλ. χάρτη σελ. 39). Η Ελλάδα τάχτηκε με το πλευρό των Ρώσων και σημειώθηκαν εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, Ήπειρο, Χαλκιδική. Όμως με πίεση των Αγγλογάλλων αποπέμφθηκε η φιλορωσική κυβέρνηση και ανακάλεσαν τους Έλληνες αξιωματικούς. Ο Κριμαϊκός πόλεμος έληξε με ήττα και ταπείνωση της Ρωσίας και τερματίστηκε με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων το 1856 με την οποία η Πύλη εντάχθηκε στο σύστημα ασφάλειας των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, ο Εύξεινος Πόντος κατέστη ουδέτερη θάλασσα, οι εκβολές του Δούναβη δόθηκαν εκ νέου στο Σουλτάνο και αναγνωρίστηκε η αυτονομία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών.

Χάτι Χουμαγιούν (18 Φεβρουαρίου 1856): αυτοκρατορικό διάταγμα, το οποίο υποσχόταν πλήρη ισότητα των υπηκόων του ανεξαρτήτως θρησκεύματος και καταγωγής. Εγκαινιάζει μια περίοδο μεταρρυθμίσεων (Τανζιμάτ) για την Οθωμ. Αυτοκρατορία. Ήταν το «δώρο» του Σουλτάνου στις Μεγάλες Δυνάμεις.

ΜΑΘΗΜΑ 8^Ο

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Εκδηλώθηκε αρχικά στην Αγγλία. Διάσπαρτες στην αρχή οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες, παρόλα αυτά συνιστούσαν την έναρξη ενός νέου παραγωγικού συστήματος του εργοστασιακού. Τα χαρακτηριστικά του είναι τα ακόλουθα:

v  Υποκατάσταση του ανθρώπου σε πολλούς τομείς από τη μηχανή.

v  Αντικατάσταση παραδοσιακών πηγών ενέργειας (αιολική για παράδειγμα) από νέες, ιδιαίτερα από γαιάνθρακα.

v  Χρήση νέων και άφθονων πρώτων υλών.

Συνέπειες από βιομηχανική επανάσταση

         

v  Αύξηση παραγωγικότητας και του κατά κεφαλήν εισοδήματος και γενικότερα τεράστια οικονομική πρόοδος.

v  Αύξηση πληθυσμού

v  Επηρέασε τις σχέσεις των χωρών μεταξύ τους, αλλά και τις σχέσεις των κοινωνικών τάξεων σε κάθε χώρα.

Γιατί η βιομηχανική επανάσταση εκδηλώθηκε αρχικά στην Αγγλία (τελευταίο τέταρτο 18^ου αι); Γιατί ευνοούσαν οι συνθήκες, δηλαδή:

v  Μεγάλη αύξηση ζήτησης στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, όπου συντελέστηκε πρώτα η εκβιομηχάνιση της παραγωγής. ( τη μηχανική ανέμη «κλώστρια Τζένη», βλ. εικόνα σελ. 41, διαδέχτηκαν μια σειρά από άλλες εφευρέσεις με αποκορύφωμα την ατμομηχανή, βλ. εικόνα σελ. 42)

v  Υπήρχαν αρκετά κεφάλαια για επενδύσεις

v  Υπήρχε διαθέσιμο εργατικό δυναμικό και αγροτικό πλεόνασμα

v  Η Αγγλία είχε ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών

v  Μπορούσε να διαθέσει τα  βιομηχανικά προϊόντα στις αποικίες της και διέθετε και ικανό εμπορικό στόλο για να τα μεταφέρει

v  Ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας και μεγάλες ποσότητες γαιάνθρακα

v  Ανεπτυγμένο πιστωτικό σύστημα (δηλ. τράπεζες)

Η εκβιομηχάνιση της παραγωγής καθυστέρησε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες , καθώς δεν επικρατούσαν σ’ αυτές οι ίδιες συνθήκες και μια βασική διαφορά είναι ότι στην Αγγλία την εκβιομηχάνιση ανέλαβε ο ιδιωτικός τομέας, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη οι κυβερνήσεις. Η παρέμβαση του κράτους οδηγούσε στη σπατάλη πολύτιμων πόρων από ευνοούμενους επιχειρηματίες και στη μετανάστευση κεφαλαίων στην Αγγλία. Παρόλα αυτά  το βιομηχανικό πυρήνα του κόσμου αποτελούν το Βέλγιο, η Γαλλία. οι χώρες της Γερμανίας και της Βόρειας Ιταλίας, η Αγγλία και οι ΗΠΑ. Αποτέλεσαν το κέντρο ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, το οποίο κατέρρευσε στη διάρκεια του α΄ παγκοσμίου πολέμου.

Παράλληλα με τη Βιομηχανική επανάσταση εμφανίζεται το γυναικείο κίνημα και ο συνδικαλισμός (βλ. και παραθέματα σελ. 42-43)

9^ο  Μάθημα

Η κρίση της αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση (1848 – 1871)

1848: νέα γαλλική επανάσταση εργατών και τεχνιτών κατά του μοναρχικού καθεστώτος που ξεσήκωσε και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γι’ αυτό και η εποχή αυτή ονομάστηκε «Άνοιξη των λαών». Την ίδια χρονιά ο Μαρξ δημοσιεύει το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» στο οποίο λέει: «Η ιστορία κάθε κοινωνίας είναι η ιστορία της πάλης των τάξεων»

Αυστροουγγαρία: αποδυναμώνεται με τις εξεγέρσεις των Μαγυάρων (Ούγγρων), Τσέχων, των γερμανικών και ιταλικών κρατιδίων. Μετά από μια σύγκρουση εργατών, φοιτητών και αστυνομίας εκδιώχνεται ο Μέτερνιχ προκειμένου να κατευναστούν τα πνεύματα. Όλα όμως τα εθνικά κινήματα κατεστάλησαν με τη βία (το 1848).

Ιταλική ενοποίηση: ξεσπά επανάσταση κατά της αυστριακής κυριαρχίας, αλλά και αίτημα για ενοποίηση των Ιταλών σε εθνικό κράτος. Το 1859 ξεκινά ο αγώνας της Παλιγγενεσίας. Την ενοποίηση επιδίωκαν κυρίως οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι, οι έμποροι και οι αστοί. Το 1860 πραγματοποιείται η πρώτη εθνοσυνέλευση της ενωμένης Ιταλίας με βασιλιά  τον Βίκτορα Εμμανουήλ Β΄. Πρώτα τα νοτιοϊταλικά κράτη ζήτησαν να ενωθούν με το Πεδεμόντιο, αργότερα προσαρτήθηκε η Βενετία και το 1871 η Ρώμη που έγινε η πρωτεύουσα του ενωμένου κράτους. Ηγετική προσωπικότητα ο Καβούρ.

Γερμανικό Ζήτημα: ενοποιήθηκε στα χρόνια της καγκελαρίας του Βίσμαρκ. Ο τελευταίος με επίκεντρο την Πρωσία κατάφερε να νικήσει τους αντιπάλους του: α) τους φιλελεύθερους της Πρωσίας, β) την Αυστρία με τον αυστροπρωσικό πόλεμο του 1866 και γ) τη Γαλλία με το γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870. Με τη συνθήκη της Φρανκφούρτης (1871) η Γαλλία παραχωρεί στη Γερμανία την Αλσατία και τη Λορραίνη και ο Γουλιέλμος της Πρωσίας ανακηρύσσεται αυτοκράτορας της Γερμανίας.

Η άνοδος των χωρών της Αμερικανικής Ηπείρου

Η Βόρεια Αμερική γνώρισε μεγάλη οικονομική, τεχνολογική, επιστημονική ανάπτυξη η οποία οφειλόταν κυρίως στη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού (2000 μετανάστες την ημέρα), στον πλούτο πρώτων υλών, στο δημοκρατικό της πολίτευμα και στο Σύνταγμά της, το οποίο, αν και ήταν συντηρητικό, ωστόσο προέβλεπε διάκριση των τριών εξουσιών και το μεταξύ τους έλεγχο. Από την άλλη, οι χώρες της κεντρικής και Νότιας Αμερικής , αν και ήταν εξίσου πλούσιες σε πρώτες ύλες δεν είχαν την ανάλογη αύξηση πληθυσμού, ούτε τους ίδιους πολιτικούς θεσμούς με αποτέλεσμα να μείνουν πολύ πίσω και να κηδεμονεύονται από τις ΗΠΑ  και τις άλλες ισχυρές χώρες της Ευρώπης.

ΗΠΑ: 1861 -1865: Εμφύλιος ανάμεσα στους εκβιομηχανισμένους Βόρειους και τους οπισθοδρομικούς Νότιους, επειδή οι τελευταίοι αρνούνταν να καταργήσουν τη δουλεία. Τελικά, επικράτησαν οι πρώτοι ενώ καθοριστική ήταν η φυσιογνωμία του προέδρου Αβραάμ Λίνκολν, ο οποίος ήθελε πάση θυσία τη διάσωση της ομοσπονδίας. Μετά τον πόλεμο ραγδαία βιομηχανική  και οικονομική ανάπτυξη, όπως αποτυπώνεται στην πρώτη επέτειο της αμερικανικής ανεξαρτησίας (1876) στην οποία πρωτοπαρουσιάστηκαν πολλά νέα επιστημονικά επιτεύγματα: τηλέφωνο, γραφομηχανή, κονσερβοποιημένο συμπυκνωμένο γάλα. Η γαλλική κυβέρνηση δωρίζει το άγαλμα της ελευθερίας, έργο του γάλλου γλύπτη Bartholdi (βλ. και ποίημα Καρυωτάκη («Στο άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο»).

10^ο μάθημα

Από το 19^ο στον 20^ο αιώνα (1871-1914)

1. Η ακμή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας (19^ος -1914)

Λόγοι που οδήγησαν στην αποικιοκρατία:

Ø  Αναζήτηση αγορών και πρώτων υλών ιδίως στην Αφρική και την Ασία

Ø  Πίστη στην ανωτερότητα του δυτικού πολιτισμού και αίσθημα χρέους για την εξαγωγή των αξιών και των θεσμών του

Χαρακτηριστικά της νέας αποικιοκρατίας, η οποία προσδιορίζεται με τον όρο ιμπεριαλισμός < imperium = αυτοκρατορία:

• Οι νέες αποικίες δεν δημιουργούνται λόγω της αύξησης του πληθυσμού στις μητροπόλεις τους ή από ανεπιθύμητες θρησκευτικές ή άλλες ομάδες, ούτε ανέπτυξαν τους θεσμούς των μητροπόλεων.
• Εγκαθιδρύθηκαν σε χώρες υπανάπτυκτες και ανίσχυρες στρατιωτικά (Αφρική, Ασία, Ειρηνικός Ωκεανός) με χρήση βίας προκειμένου να εξυπηρετήσουν οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα των μητροπόλεών τους.
• Είχαν λαϊκό έρεισμα

Βλέπε χάρτη αποικιοκρατίας σελ.54-55. Μεγαλύτερη αποικιοκρατική δύναμη η Βρετανία (Αφρική, Αίγυπτο, Σουδάν, Ινδία, Πακιστάν, Καναδάς, Αυστραλία). Η Γαλλία έχει αποικίες στη βορειοδυτική Αφρική, στην Κεντρική Αφρική η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ιταλία, στην ανατολική Ασία οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, η Ρωσία στον Καύκασο, Κεντρική Ασία, Σιβηρία.

Αρνητικές συνέπειες αποικ.: αποτελούνταν από κατακερματισμένες γλωσσικά και θρησκευτικές ομάδες, χωρίς ιδιαίτερους συνεκτικούς δεσμούς, οι οποίες όταν κέρδισαν την ανεξαρτησία τους στη διάρκεια του 20^ου  αιώνα έγιναν προβληματικά εθνικά κράτη και παραδόθηκαν στο έλεος εμφυλίων πολέμων. Στα θετικά της αποικιοκρατίας εντάσσεται η εξάλειψη θανατηφόρων επιδημιών.

2. Άπω Ανατολή

Ινδία: αρχικά συμβίωση ινδουιστών και μουσουλμάνων. Τον 11^ο-12^ο αι κατάκτηση από τουρκικά φύλλα, αργότερα από Ταμερλάνο (Μογγόλος κατακτητής) και Μογγόλους. Για ένα αιώνα το εμπόριο το ελέγχουν οι Πορτογάλοι. Τελικά επικράτησε η Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών. Οι Βρετανοί σε πρώτη φάση ιδρύουν εμπορικούς σταθμούς και σταδιακά καθιστούν τη χώρα αποικία του Στέμματος. Μέχρι τον α΄ παγκόσμιο πόλεμο η Βρετανία ολοκλήρωσε την κυριαρχία της στην Ινδία, το Πακιστάν, τη Βιρμανία.

Κίνα: τη διοίκηση της χώρας έλεγχαν οι Μανδαρίνοι (στενοί συνεργάτες και μυστικοί σύμβουλοι των αυτοκρατόρων της Κίνας). Μωσαϊκό από θρησκείες: ταοϊσμός, κομφουκιανισμός, βουδισμός, νεστοριανός χριστιανισμός, ισλαμισμός. 13^ος αι: κατάκτηση από Μογγόλους και σχηματισμός μιας αχανούς αυτοκρατορίας που εκτεινόταν από Κίνα έως Λιθουανία. 1842: Η Κίνα αναγκάζεται να εκχωρήσει το Χονγκ Κονγκ στη Βρετανία και έπειτα τη Σιβηρία στη Ρωσία.

Ιαπωνία: αν και το αντίπαλο δέος στην Κίνα έχουν αρκετά κοινά πολιτιστικά και θεσμικά στοιχεία. Επίσημη θρησκεία ο Βουδισμός. Την πραγματική  ισχύ είχε η στρατιωτική φεουδαρχία των Σογκούν. Την πρωτοεπισκέφθηκαν Πορτογάλοι έμποροι και ιεραπόστολοι στα μέσα του 16^ου αι. Σιγά σιγά υιοθέτησε δυτικούς θεσμούς, απέκτησε Σύνταγμα και εκβιομηχανίστηκε.

ΜΑΘΗΜΑ 11^Ο                                                                               

Προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας

Η κατάσταση στην Ελλάδα τα πρώτα 50 χρόνια (1830-1880)

Ø  Αρκετές περιοχές αλύτρωτες: Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, Κρήτη, νησιά του Αιγαίου

Ø  Διαιωνίζεται η παλαιά μορφή διακυβέρνησης

Ø  Στην οικονομία, που είναι κυρίως γεωργική,  αργοί ρυθμοί ανάπτυξης στη μεταποίηση, μόνο το εμπόριο ακμάζει ιδίως στους Έλληνες της Διασποράς

4 παράγοντες που επιβράδυναν την ανάπτυξη: α) τεταμένες σχέσεις με Ευρωπαίους και γειτονικές χώρες, β) πολιτική αστάθεια, γ) ανασφάλεια στην ύπαιθρο και δ) χαμηλή πίστη της χώρας διεθνώς

Χαρίλαος Τρικούπης (Ναύπλιο 1832 - 30 Μαρτίου 1896)

Εκσυγχρονισμός: δύο διαφορετικές στάσεις: οι υποστηρικτές της απελευθέρωσης των αλύτρωτων περιοχών, που ήταν και οι περισσότεροι δεν θεωρούσαν εφικτό το πρόγραμμα του εκσυγχρονισμού πριν την επέκταση της εθνικής επικράτειας, ενώ οι αντίπαλοί τους θεωρούσαν προϋπόθεση της επέκτασης τον εκσυγχρονισμό.

Χαρίλαος Τρικούπης και η εκσυγχρονιστική πολιτική του

Προώθησε στα χρόνια της πρωθυπουργία του ευρύ πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και δημόσιων έργων.(δεκαετία 1880 και αρχές δεκαετίας του 90).

Έργο του

Μείωση αριθμού βουλευτών αυστηρά κριτήρια επιλογής δημοσίων υπαλλήλων

Εκκαθάριση δικαστικού κλάδου

Τροποποιήσεις στα Σώματα Ασφαλείας

Κάλεσε ειδικούς εμπειρογνώμονες από Γαλλία και Αυστρία για να αναδιοργανώσει το στρατό και το στόλο.

Αύξηση αριθμού σχολείων και μαθητών. Ιδρύει τεχνικές σχολές.

Ευνόησε τη βιομηχανική επανάσταση, επέκταση οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου.

Σύνηψε μια σειρά από δάνεια τα οποία τελικώς οδήγησαν στην πτώχευση του 1893. Ο Τρικούπης αυτοεξορίζεται (στις Κάννες) όπου δύο χρόνια αργότερα πέθανε)

Το έργο του συνεχίζει ο Ελ. Βενιζέλος. Τον κάλεσε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος – μετά το κίνημα στο Γουδή, 1909 – με σαφή εντολή για συνταγματικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις.

Νέο Σύνταγμα (1911): μείωση του αριθμού των βουλευτών. Απέκλειε την εκλογή σε θέση βουλευτή εν ενεργεία αξιωματικού.

Δικαίωμα του κράτους να απαλλοτριώνει περιουσιακά στοιχεία για χάρη του δημοσίου. Καθιέρωση μονιμότητας δημοσίων υπαλλήλων.

  

12^ο μάθημα

4. ΕΘΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Άλλος όρος για τη νοτιοανατολική Ευρώπη: Βαλκάνια (βλ. και σημασία όρου στο Γλωσσάριο, σελ. 241).  Αρχικά προσδιόριζε την οροσειρά του Αίμου και έπειτα όλη τη νοτιοανατολική Ευρώπη και τους κατοίκους της, οι οποίοι φέρουν διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτούς της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης (σκεφτείτε μερικά).

Σέρβοι: οι βασικοί εθνικοί τους αντίπαλοι είναι οι Τούρκοι, αλλά και οι Αυστριακοί, αφού στην αυτοκρατορία των Αψβούργων ζούσαν και αρκετοί ομοεθνείς τους. Με τη Συνθήκη του Βερολίνου, το 1878, αποκτούν την ανεξαρτησία τους. Τον Αύγουστο του 1914 η ρήξη της Σερβίας με την Αυστρία θα οδηγήσει στον α΄ παγκόσμιο πόλεμο

Βούλγαροι: Το 1870 με την αναγνώριση του σουλτάνου και με την υποστήριξη των πανσλαβιστών (γλωσσάριο, σελ. 245) της Ρωσίας δημιουργήθηκε χωριστή εθνική Εκκλησία, η Εξαρχία. Ήλθαν σε ρήξη με τους Έλληνες γιατί διεκδικούσαν ως βουλγαρικές τις μητροπόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης και τις ιστορικές ελληνικές χώρες στις οποίες κατοικούσαν Έλληνες, Σλάβοι, Βούλγαροι, Τούρκοι, Αλβανοί και Εβραίοι. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878, βλ. και χάρτη σελ. 64) προέβλεπε μια «Μεγάλη Βουλγαρία» (περιλάμβανε τη σημερινή Βουλγαρία, την ελληνική Μακεδονία, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Δυτική και Ανατολική Θράκη), η οποία δεν έγινε τελικά αποδεκτή από τις μεγάλες δυνάμεις στο Συνέδριο του Βερολίνου του ίδιου έτους (βλ. χάρτη, σελ. 64). Οι εθνικές προσδοκίες των Βουλγάρων συγκρούονταν με τους Τούρκους, τους Έλληνες, τους Σέρβους και τους Ρουμάνους.

Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908): πόλεμος Ελλήνων ανταρτών και Βουλγάρων και κάποιες φορές κατά των Τούρκων. Οι αντάρτικες ομάδες και από τις δύο πλευρές κλήθηκαν να στηρίξουν τον έλεγχο των εκκλησιών και των σχολείων της Μακεδονίας. Εθελοντικά πολέμησαν για τη Μακεδονία νέοι από την Κρήτη, την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, την Κύπρο. Ξεχώρισαν ο Παύλος Μελάς (βλ. και εικόνα σελ. 66), νεαρός Αθηναίος αξιωματικός, ο καπετάν Κώτας από τη Φλώρινα, ο Γερμανός Καραβαγγέλης, ο Λάμπρος Κορομηλάς, ο Ίων Δραγούμης. Ο Μακ. Αγώνας έπαυσε το 1908 με το κίνημα των Νεοτούρκων και με τον α΄ βαλκανικό πόλεμο.

 Μολδαβοί και Βλάχοι: εθνικό κίνημα κατά των Τούρκων και κατά των εξελληνισμένων ηγεμόνων. Οι δύο ηγεμονίες θα ενωθούν σε ενιαίο κράτος με την ονομασία Ρουμανία το 1861 (ανεξαρτητοπείται το 1878 μαζί με τη Σερβία και το Μαυροβούνιο).

Αλβανοί: εξισλαμίστηκαν ιδίως το 17^ο αι. Δημιουργία κράτους το 1913 μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912 -1913).

Οθωμανοί τούρκοι: εθνικό κίνημα, που εκδηλώθηκε με το κίνημα των Νεοτούρκων του 1908 (το οποίο υποσχέθηκε ισονομία και ισοπολιτεία σε όλους τους Οθωμανούς υπηκόους, αλλά ουσιαστικά απέβλεπε στον εκτουρκισμό της αυτοκρατορίας και στην εκδίωξη των χριστιανών από τη χώρα)  και αντιδρούσε κατά: α) των επεμβάσεων των Ευρωπαίων, β) των χωρών της Βαλκανικής που ήθελαν να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους από την οθωμανική αυτοκρατορία και γ) κατά του σουλτάνου, που θεωρούνταν ανίκανος.

  

13^ο μάθημα

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (1912 – 1913)

Χρονική διάρκεια: Οκτώβρης 1912 – καλοκαίρι 1913

Τα αντίπαλα στρατόπεδα κατά τον α΄ βαλκανικό πόλεμο:

Ελλάδα

Σερβία                                           # Οθωμανική Αυτοκρατορία

Μαυροβούνιο

Βουλγαρία

Αιτία πολέμου: η απελευθέρωση των ευρωπαϊκών εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τα αφυπνιζόμενα βαλκανικά έθνη.

Αφορμή πολέμου: δόθηκε από το Μαυροβούνιο (25 Σεπτεμβρίου / 8 Οκτωβρίου 1912) που ζήτησε από την Πύλη ευνοϊκή συνοριακή ρύθμιση και αυτή αρνήθηκε.

Υπογραφή Συνθήκης Ειρήνης: στο Λονδίνο, 17/30 Μαΐου 1913. Προέβλεπε τα ακόλουθα:

-          εκχώρηση όλων των κτήσεων του σουλτάνου στα δυτικά της γραμμής Αίνου – Μήδειας στην Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο.

-          Ο σουλτάνος παραιτείται από τα δικαιώματά του στην Κρήτη.

-          Καθορισμός των συνόρων της Αλβανίας και λήψη απόφασης για τα νησιά του Αιγαίου από έξι μεγάλες δυνάμεις.

Αδυναμίες της συνθήκης αυτής

-          δεν αναφερόταν στην κατανομή των εδαφών που είχαν κατακτήσει οι σύμμαχοι

-          σιωπή για την τύχη των Δωδεκανήσων τα οποία πρόσφατα είχαν καταλάβει οι Ιταλοί.

Β΄ βαλκανικός πόλεμος

Η Σερβία και η Βουλγαρία στη συνθήκη συμμαχίας που είχαν υπογράψει το 1912 είχαν αφήσει απ’ έξω την Ελλάδα. Έκπληξη από τις νίκες της Ελλάδας και ανησυχία Βουλγαρίας λόγω της απελευθέρωσης και κατοχής της Θεσσαλονίκης από το βασιλιά και αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο μετά από προτροπή του Βενιζέλου (παράδοση της πόλης από τον Τούρκο διοικητή Χασάν Ταχσίν πασά, 27 Οκτωβρίου).

 Βλ. σελ. 72 τις Κυριότερες νίκες του ελληνικού στρατού κατά τους βαλκανικούς πολέμους.

- 18 Μαΐου/ 1^η Ιουνίου: Ελληνοσερβική συμμαχία, συνθήκη φιλίας και αμυντικής συμμαχίας, μυστική και 10ετούς ισχύος: οι δυο χώρες πρόσφεραν αμοιβαία εγγύηση ότι θα κρατήσουν τις εδαφικές κτήσεις τους και ανέλαβαν την υποχρέωση να βοηθήσουν όποια χώρα από τις δύο εμπλακεί σε πόλεμο.

- αντίπαλα στρατόπεδα: Στο β΄ βαλκανικό πόλεμο συγκρούστηκαν Έλληνες και Σέρβοι με τους Βούλγαρους. Η Ρουμανία χτυπά τη Βουλγαρία από τα βόρεια ενώ η Τουρκία από ανατολικά. Ήττα των Βουλγάρων σε όλα τα πεδία των μαχών. Τέλος εχθροπραξιών:  Ιούλιος 1913.

Τερματισμός πολέμου με την υπογραφή της Συνθήκης ειρήνης του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1913) η οποία προέβλεπε:

-          απόδοση περιοχής Καβάλας στην Ελλάδα

-          Η Σερβία και η Ρουμανία παίρνουν τις περιοχές που κατέκτησαν στον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας (πριν τη συνθήκη του Βουκουρεστίου είχε προηγηθεί η αναγνώριση θρησκευτικών και εκπαιδευτικών προνομίων στους Βλάχους της Ηπείρου και της Μακεδονίας (βλ. παράθεμα σελ. 73).

14^ο μάθημα

Ο Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ  ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

ΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (1870-1914)

Αφορμή του πολέμου: η δολοφονία του Αψβούργου Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σαράγεβο της Βοσνίας (28 Ιουνίου 1914) από το Σέρβο φοιτητή Γκαβρίλο Πρίντσιπ.

Τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα: η Τριπλή Συμμαχία, που αποτελούνταν από τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία και η Τριπλή Συνεννόηση, που αποτελούνταν από Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία. Λόγω του παγκόσμιου χαρακτήρα των συμφερόντων των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων  ο πόλεμος εξαπλώθηκε και σε άλλα μέρη του κόσμου (Άπω Ανατολή, Μαρόκο, Νοτιοανατολική Ευρώπη).

Αιτίες πολέμου διαφορετικές για κάθε χώρα:

• Οι Γερμανοί στρατιωτικοί ήθελαν να απαλλαγούν από Γαλλία και Ρωσία
• Οι Βρετανοί ήθελαν να ματαιώσουν τα σχέδια των Γερμανών για το σχηματισμό ισχυρού ναυτικού.
• Οι Γάλλοι ήθελαν να εκδικηθούν τους Γερμανούς για την ήττα του 1870.
• Οι Αυστριακοί ήθελαν να τιμωρήσουν τους Σέρβους που απειλούσαν την ενότητα της πολυεθνικής τους αυτοκρατορίας.
• Οι λαοί που ήταν υποτελείς στους Αυστριακούς και τους Μαγυάρους (Τσέχοι, Πολωνοί, Σλοβάκοι, Νοτιοσλάβοι) εξεγέρθηκαν εναντίον τους.
• Και οι λαοί της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ήθελαν να δώσουν λύση στα εδαφικά τους ζητήματα είτε εις βάρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας είτε εις βάρος των γειτόνων τους.

Οι παραπάνω αντιθέσεις οδήγησαν σε μια έντονη κινητοποίηση των πολεμικών μηχανισμών. Πρώτη κινητοποίησε τις δυνάμεις της η Ρωσία, ακολούθησαν η Γερμανία και η Αυστρία, η Γαλλία και τέλος η Βρετανία, ενώ ουδέτερη παρέμεινε η Ιταλία.

Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΕΚΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1918)

ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ:  η πολεμική προσπάθεια της Γερμανίας στράφηκε κυρίως κατά της Γαλλίας. Αναχαιτίζονται τα γερμανικά στρατεύματα στον ποταμό Μάρνη. Οι αντίπαλοι ανοίγουν χαρακώματα και πολεμούν πίσω από αυτά (βλ. εικόνα Βιβλίου σελ. 79). Ο πόλεμος των χαρακωμάτων συντέλεσε στην αίσθηση της ματαιότητας της πολεμικής προσπάθειας και κλόνισε βαθιά τον ψυχισμό των στρατιωτών, οι οποίοι είχαν ξεκινήσει για τη μάχη ενθουσιασμένοι και προσβλέποντας σε δάφνες ηρωισμού.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ: οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί πολέμησαν κατά των Ρώσων. Παρά τις τεράστιες απώλειες το αποτέλεσμα ήταν αμφίρροπο μέχρι το 1917.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ της ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

                  - ευρεία χρήση πολυβόλου και πυροβόλου (χειροβομβίδας και ολμοβόλου)

-          δηλητηριώδη αέρια το 1915

-          άρμα μάχης το 1916

-          ταχεία διάδοση αυτοκινήτου

-          το αεροπλάνο από αναγνωριστικό στην αρχή του πολέμου μεταβλήθηκε σε βομβαρδιστικό και αργότερα σε καταδιωκτικό.

15ο μάθημα

ΕΞΑΠΛΩΣΗ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΠΑΡΑΤΑΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Τριπλή συνεννόηση	Τριπλή Συμμαχία
Μεγάλη Βρετανία	Γερμανία
Γαλλία	Αυστροουγγαρία
Ρωσία	Οθωμανική αυτοκρατορία (Νοέμβριος 1914)
Σερβία	Βουλγαρία (1915)
Βέλγιο	Ρουμανία (Μάιος –Νοέμβριος 1918)
Ιαπωνία
Ιταλία (1915)
Ρουμανία (1916)
ΗΠΑ (1917)
Ελλάδα (1917)

Καθοριστικό έτος για την έκβαση του πολέμου το 1917: α) γιατί εισέρχονται στον πόλεμο οι ΗΠΑ λόγω του πλήγματος που δέχονταν τα πλοία τους από γερμανικά υποβρύχια, β) της ανόδου του Κλεμανσό στη γαλλική πρωθυπουργία και  γ) της Ρωσικής Επανάστασης.

ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ήττα και συνθηκολόγηση το Φθινόπωρο του 1918 αρχικά της Βουλγαρίας, έπειτα της Οθωμ. Αυτοκρατορίας και της Αυστρίας. Τσέχοι, Πολωνοί, Νοτιοσλάβοι, Μαγυάροι ιδρύουν ανεξάρτητα κράτη. 11 Νοεμβρίου υπογράφεται η ανακωχή.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ø  τεράστιες ανθρώπινες απώλειες σε στρατιώτες (10 εκατομμύρια σκοτώθηκαν και 20 τραυματίστηκαν από 65 στρατιώτες) και άμαχο πληθυσμό.

Ø  υποβιβασμός ηθικών αξιών.

Ø  κλονισμός των αξιών του δυτικού πολιτισμού, όπως η κοινοβουλευτική δημοκρατία, φιλελεύθερα ιδεώδη και ελεύθερη οικονομία και προβολή του κρατικού παρεμβατισμού και παρέμβαση στρατιωτικών στην πολιτική ζωή.

Ø  Αλλαγή στις διεθνείς σχέσεις με «14 σημεία» του προέδρου των ΗΠΑ Ουίλσον (βλ. σελ. 80)

Ø  Οι συμφωνίες και οι υποσχέσεις για εδαφικά κέρδη που έγιναν στη διάρκεια του πολέμου περιέπλεξαν και επιδείνωσαν τις διακρατικές σχέσεις (π.χ. της Ελλάδας και της Οθωμ. Αυτοκρατορίας και των Αράβων και των Εβραίων).

16ο μάθημα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α΄  ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο ήταν ο Βενιζέλος και κατά της συμμετοχής στον πόλεμο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και  ο υπουργός των Εξωτερικών Γεώργιος Στρέιτ.

Ιστορικοί σταθμοί πολιτικής κρίσης και η αρχή του «Εθνικού Διχασμού»:

·         25^η Αυγούστου 1914: υποβολή παραίτησης της κυβέρνησης Βενιζέλου η οποία απορρίφθηκε από τον Κωνσταντίνο.

·         Φεβρουάριος 1915: Πρόταση της αγγλικής κυβέρνησης στην Ελλάδα να συμμετάσχει στην επιχείρηση των Στενών. Διαφωνία Βενιζέλου και Κωνσταντίνου και εκ νέου παραίτηση του Βενιζέλου.

·         Μάιος 1915: Εκλογική νίκη Βενιζέλου, η οποία υπονομεύεται από την άρνηση του βασιλιά να επιτρέψει στον πρωθυπουργό να εφαρμόσει την πολιτική του και εξαναγκασμός σε νέα παραίτηση.

·          Δεκέμβριος 1915: Νέες εκλογές από τους οποίες απουσιάζει το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθέριου Βενιζέλου. Αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ τους. Την χώρα κυβερνούν ουσιαστικά ο Βασιλιάς και οι σύμβουλοί του με τη συναίνεση μιας εθνικής αντιπροσωπείας που εκπροσωπούσε μέρος  μόνο του λαού.

Η επανάσταση του Βενιζέλου και η επέμβαση των Ξένων Δυνάμεων (Αγγλία – Γαλλία)

·         γαλλικά και αγγλικά στρατεύματα στην Θεσσαλονίκη και σύσταση Επιτροπής Εθνικής Άμυνας από οπαδούς του Βενιζέλου.

·         Μάιος 1916: Κατάληψη οχυρού Ρούπελ από Βουλγαρικές δυνάμεις.

·         Μερικός αποκλεισμός ελληνικών παραλίων από στόλο γαλλικών και αγγλικών δυνάμεων και αίτημα για αποστράτευση των ενόπλων δυνάμεων, για διάλυση Βουλής και διενέργεια νέων εκλογών.

·         Δύο αντίπαλες παρατάξεις οι Επίστρατοι (Αντιβενιζελικοί) κατά των Αμυνιτών (Φιλοβενιζελικοί).

·         Καλοκαίρι 1916: Εισβολή Βουλγαρικών δυνάμεων στην Ανατολική Μακεδονία και κατάληψη σημαντικού τμήματός της.

·         16/29 Αυγούστου 1916: Κίνημα Εθνικής Άμυνας στην Θεσσαλονίκη με την υποστήριξη των Γάλλων, την ηγεσία του οποίου ανέλαβε αργότερα, ύστερα από την  πίεση των γεγονότων ο Βενιζέλος.

·         «Νοεμβριανά» του 1916: Αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ μονάδων φιλοκυβερνητικών της Αθήνας και του γαλλικού στρατού, οι οποίες τελικά οδήγησαν στην εκθρόνιση του Κωνσταντίνου (29 Μαΐου/11 Ιουνίου 1917). Την επομένη ημέρα αναγορεύεται βασιλιάς ο δευτερότοκος γιος του Αλέξανδρος.

·         Τέλος του αποκλεισμού της χώρας, σχηματισμός νέας κυβέρνησης υπό τον Βενιζέλο και είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο κατά της Γερμανίας και των συμμάχων της στο Μακεδονικό μέτωπο.

Μάθημα 17^ο

ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ (1919-1920)

Διήρκησε ένα χρόνο και χάραξε εκ νέου το χάρτη της Ευρώπης. Πρωταγωνίστησαν ο Γάλλος  πρωθυπουργός Κλεμανσό, ο Αμερικανός πρόεδρος Ουίλσον και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Λόυντ Τζορτζ.

 Στόχοι των μεγάλων δυνάμεων:

Ø  Ρύθμιση γερμανικού ζητήματος με απώτερο σκοπό τη μείωση ισχύος της χώρας.

Ø  Χάραξη νέων συνόρων στην Κεντρική και ανατολική Ευρώπη και στην Εγγύς Ανατολή με γνώμονα τις διάφορες εθνότητες.

 Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου υπογράφτηκαν διάφορες συνθήκης ειρήνης με τις οποίες επιλύονταν εδαφικά και άλλα ζητήματα:

v  Συνθήκη Βερσαλλιών (28 Ιουνίου 1919): υπογράφτηκε ανάμεσα στη Γερμανία και τις νικήτριες δυνάμεις και προέβλεπε την παραχώρηση της Αλσατίας και της Λορραίνης στη Γαλλία και άλλες μικρότερες περιοχές στο Βέλγιο και την Πολωνία, την αποστρατικοποίηση της περιοχής του Ρήνου, την καταβολή δυσβάστακτης πολεμικής αποζημίωσης.

v  Συνθήκη Σαιν Ζερμαίν (10 Σεπτεμβρίου 1919): αφορούσε την Αυστρία

v  Συνθήκη του Νειγύ (27 Νοεμβρίου 1919): υπογράφτηκε με τη Βουλγαρία και επιβεβαίωνε την ελληνική κυριαρχία μεταξύ του Έβρου και του Νέστου έως τα τουρκοβουλγαρικά σύνορα, αλλά τέθηκε προσωρινά υπό συμμαχική κυριαρχία. Χωριστή σύμβαση προέβλεπε την αμοιβαία και εθελούσια ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας. Παρείχαν κάποιες διευκολύνσεις σε όσους μετανάστευαν μέσω της ρευστοποίησης των περιουσιακών τους στοιχείων. Κοινή επιδίωξη η εξάλειψη των αντίστοιχων μειονοτήτων προς αποφυγή μελλοντικών διενέξεων.

v  Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου): με Οθωμανική αυτοκρατορία. Παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η Θράκη, δυτική και ανατολική και αναγνωρίστηκε η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου. Ανατέθηκε στην Ελλάδα η προσωρινή διοίκηση της Σμύρνης. Ουδέτερη ζώνη η Κωνσταντινούπολη και τα Στενά υπό συμμαχικό έλεγχο.

v  Συνθήκη του Τριανόν (4 Ιουνίου 1920): υπογράφτηκε με την Ουγγαρία

Συνέπειες συνθηκών ειρήνης

·         Δημιουργήθηκε πληθώρα μειονοτήτων σε πολλές χώρες. Γι’ αυτές τις μειονότητες προβλέφτηκαν εγγυήσεις αντίθετες προς την αρχή της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας.

·         Πολιτική του αναθεωρητισμού, προσπάθεια, δηλαδή, των δυσαρεστημένων χωρών και ιδίως Γερμανίας, Ιταλίας, Ουγγαρίας και Βουλγαρίας να αναθεωρήσουν το εδαφικό καθεστώς

·         Ο αφοπλισμός της Γερμανίας και η ενοχοποίησή της για τις καταστροφές του α΄ παγκοσμίου πολέμου συνετέλεσαν στην ευδοκίμηση ακραίων εθνικιστικών κινημάτων, με προεξάρχον το ναζισμό που θα οδηγήσουν στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο.

·         Από την άλλη η απώλεια εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ευνόησε την ανάπτυξη ενός εθνικιστικού κινήματος υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ (επονομαζόμενου ως Ατατούρκ). Με τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923),  μετά την ήττα των Ελλήνων στη μικρασιατική εκστρατεία, διευθετούνται οριστικά τα σύνορα: η Τουρκία ανακτά την ανατολική Θράκη και τη Σμύρνη και αναγνωρίζεται η κυριαρχία της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα.

                       

Μάθημα 18^ο

Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1919-1922)

Οι Ελληνικές διεκδικήσεις στο συνέδριο του Παρισιού (Δεκέμβριος 1918)

·         Βόρεια Ήπειρος – Θράκη – Δυτικά παράλια Μικράς Ασίας και Νησιά Ανατολικού Αιγαίου εκτός Δωδεκανήσων. Επίσημος εκπρόσωπος της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος , οποίος για να ενισχύσει τις ελληνικές θέσεις έθεσε στο πλευρό των Αγγλογάλλων το Α΄ Σώμα Στρατού στον πόλεμο κατά των Μπολσεβίκων. Συνέπειες αυτής της κίνησης: εχθρικές διαθέσεις Ρώσων εναντίον ελληνικών κοινοτήτων της νότιας Ρωσίας.

Η κίνηση ανεξαρτησίας του Πόντου.

 Ήδη από το καλοκαίρι του 1918 ενέσκηψε αίτημα για ίδρυση Ποντιακού ή Ποντοαρμενικού κράτους (αίτημα που δεν συζητήθηκε από το συνέδριο του Παρισιού).

Στάση του Βενιζέλου:  Θεωρούσε την ίδρυση ενός τέτοιου κράτους ως ανέφικτη αλλά ήταν θετικός στην ίδρυση ενός Αρμενικού κράτους.

Ηγετική μορφή του Ποντιακού κινήματος ο Χρύσανθος Φιλιππίδης, Μητροπολίτης Τραπεζούντας. Τελικά προκρίθηκε η δημιουργία Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας τον Ιανουάριο του 1920 αλλά προσέκρουσε στον Τουρκικό εθνικισμό και δεν τελεσφόρησε.

Η απόβαση του Ελληνικού στρατού στην Σμύρνη και η έκβαση του πολέμου.

Η συμμαχική εντολή που αφορούσε την απόβαση των Ελληνικών δυνάμεων στην Σμύρνη το 1919 είχε προσωρινό χαρακτήρα καθώς η οριστική λύση θα δινόταν από δημοψήφισμα των κατοίκων ύστερα από πέντε χρόνια.

Η πορεία προς την ήττα.

- Νοέμβριος του 1920 : ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές  και  επάνοδος του Κωνσταντίνου στο θρόνο της Ελλάδας.

- 1921-  Αύγουστο 1922: Επέκταση του Ελληνικού μετώπου μέχρι την γραμμή Εσκίρ Σεχίρ, Κιουτάχεια, Αφιόν Καραχισάρ και διάσπαση του τον Αύγουστο του 1922 συνοδευόμενη από άτακτη υποχώρηση, πυρπόληση της Σμύρνης και σκληρό διωγμό των ελληνικών πληθυσμών από την Μικρά Ασία.

-          Σεπτέμβρης 1922:  κίνημα του ελληνικού στρατού υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα. Αποπομπή Κωνσταντίνου και  θανατική καταδίκη των έξι ως υπεύθυνους για την Μικρασιατική Τραγωδία.

Συνθήκη της Λωζάννης 1923: Συμφωνήθηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή των Ελλήνων Ορθόδοξων Χριστιανών της Τουρκίας και των Μουσουλμάνων της Ελλάδας. Εξαιρέσεις: Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και των νησιών Ίμβρου και Τενέδου. Παραμονή στην Κωνσταντινούπολη του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Συνέπειες για την Ελλάδα:

-          Ταπεινωτική στρατιωτική ήττα

-           Εθνικός διχασμός

-           διεθνής απομόνωση

-          οικονομική κρίση

-           και πάνω από 1.000.000 πρόσφυγες.

 

Έρνεστ Χέμινγουεϊ: "Στην Προκυμαία της Σμύρνης" - Η Μικρασιατική Καταστροφή όπως την έζησε και την κατέγραψε ο μεγάλος νομπελίστας

Γεννήθηκε στις ΗΠΑ το 1899. Μόλις 20 χρονών διετέλεσε πολεμικός ανταποκριτής της «Τορόντο Σταρ» στην Ευρώπη και περιέγραψε τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το 1925 εκδίδει το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο του «Στην εποχή μας» με πρώτο διήγημα το διήγημα «Στην προκυμαία της Σμύρνης».

Πηγή: ιστότοπος tvxs (ρεπορτάζ χωρίς σύνορα)

Χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις πύρινες ανταποκρίσεις και λογοτεχνικά κείμενα του νομπελίστα συγγραφέα Έρνεστ Χεμινγουέι, που σχετίζονται με τη Μικρασιατική καταστροφή, παρουσιάζονται στο τελευταία τεύχος του περιοδικού «Ελληνική Διασπορά» του ΑΠΕ-ΜΠΕ.

«Το χειρότερο, είπε, ήταν οι γυναίκες με τα νεκρά παιδιά. Δε μπορούσαμε να τις πείσουμε να μας δώσουν τα πεθαμένα παιδιά τους. Είχαν τα παιδιά τους, νεκρά ακόμα και έξι μέρες, αλλά δεν τα εγκατέλειπαν. Δε μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Τελικά έπρεπε να τους τα πάρουμε με τη βία.»

(Από τη συλλογή διηγημάτων του με το γενικό τίτλο «Στην προκυμαία της Σμύρνης»).

Με παραπάνω λόγια κάποιος ήρωας του Χεμινγουέι, που υποτίθεται ότι ήταν αξιωματούχος πολεμικού πλοίου των ΗΠΑ αγκυροβολημένου στη Σμύρνη, περιγράφει τη μεγάλη καταστροφή. Το απόσπασμα είναι από το πρώτο λογοτεχνικό κείμενο που εξέδωσε ο αμερικανός συγγραφέας το 1925, μόλις 26 χρονών τότε, και με το οποίο άρχισε να αποκτά παγκόσμια φήμη. Πρόκειται για τη συλλογή διηγημάτων του «Στην εποχή μας» (In Our Times), όπου το πρώτο του διήγημα, ουσιαστικά ο πρόλογος του βιβλίου, έχει τον τίτλο «Στην προκυμαία της Σμύρνης».

Όσο κι αν μιλάμε για διήγημα, ο συγγραφέας δεν γράφει από απλή φαντασία. Μόλις πριν τρία χρόνια ως ανταποκριτής της καναδικής εφημερίδας “Toronto Star” ο Χεμινγουέι είχε βρεθεί ο ίδιος στον τόπο της καταστροφής και την είχε περιγράψει σε μια σειρά άρθρων του, που εκδόθηκαν το 1985 σε βιβλίο με τον τίτλο: «Dateline: Toronto”.

Ως ανταποκριτής αυτής της εφημερίδας είχε ταξιδέψει από το Παρίσι στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλα μέρη της Τουρκίας στέλνοντας κατά την πορεία του τα άρθρα του στην καναδική εφημερίδα.

Στην έκδοση της 20ής Οκτωβρίου 1922 γράφει:

«Ο άντρας σκεπάζει με μια κουβέρτα την ετοιμόγεννη γυναίκα του πάνω στον αραμπά για την προφυλάξει από τη βροχή. Εκείνη είναι το μόνο πρόσωπο που βγάζει κάποιους ήχους [από τους πόνους της γέννας]. Η μικρή κόρη τους την κοιτάζει με τρόμο και βάζει τα κλάματα. Και η πομπή προχωρά... Δεν ξέρω πόσο χρόνο θα πάρει αυτό το γράμμα να φτάσει στο Τορόντο, αλλά όταν εσείς οι αναγνώστες της Σταρ το διαβάσετε να είστε σίγουροι ότι η ίδια τρομακτική, βάναυση πορεία ενός λαού που ξεριζώθηκε από τον τόπο του θα συνεχίζει να τρεκλίζει στον ατέλειωτο λασπωμένο δρόμο προς τη Μακεδονία».

Τα λόγια αυτά δεν είναι γραμμένα από κάποιον που πρώτη φορά αντικρίζει τη φρίκη του πολέμου. Ο νεαρός Χεμινγουέι είχε ζητήσει να καταταγεί ως εθελοντής στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά δεν έγινε δεκτός λόγω της κακής όρασής του. Αυτό δεν τον εμπόδισε να γίνει εθελοντής νοσοκόμος, να τραυματιστεί σοβαρά δυο φορές στην Αυστρία και τελικά να αποσυρθεί αφού τιμήθηκε με το βραβείο ανδρείας. Κι αυτά πριν να βρεθεί στην Τουρκία ως πολεμικός ανταποκριτής της Toronto Star, μόλις 23 χρονών.

Μέσα από το λογοτεχνικό του ταλέντο, που φανερώθηκε μέσα στα επόμενα χρόνια, ο συγγραφέας δίνει συγκλονιστικές περιγραφές μιας περιόδου που έχει σημαδέψει την ψυχή του Νεοέλληνα, μ’ όλο που κοντεύει να περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τότε.

Σ’ ένα από τα κείμενα αυτά, στο οποίο αναφερθήκαμε ήδη, «Στην προκυμαία της Σμύρνης», που θεωρείται αριστούργημα γραφής και διδάσκεται, καθώς είδαμε στο Ιντερνέτ, στους φοιτητές αγγλικής φιλολογίας σε πολλά πανεπιστήμια, γράφει:

«Είχαμε ρητές εντολές να μην επέμβουμε, να μη βοηθήσουμε... Το πλοίο μας είχε τόση δύναμη που θα μπορούσαμε να βομβαρδίσουμε όλη τη Σμύρνη και να σταματήσουμε το μακελειό, αλλά η εντολή ήταν να μην κάνουμε τίποτα... Το παράξενο ήταν, είπε [ο υποτιθέμενος αξιωματούχος του αμερικάνικου πολεμικού που διηγείται την ιστορία], πώς ούρλιαζαν κάθε νύχτα τα μεσάνυχτα. Δεν ξέρω γιατί ούρλιαζαν αυτή την ώρα. Ήμασταν στο λιμάνι κι αυτές στην προκυμαία και τα μεσάνυχτα άρχιζαν να ουρλιάζουν. Στρέφαμε πάνω τους τους προβολείς και κι αυτές τότε σταματούσαν. ...».

Ο Χεμινγουέι ως πολεμικός ανταποκριτής είναι πιο σαφής. Ξέρει ότι 1.250.000 Έλληνες διώχτηκαν από τα σπίτια τους με την ανταλλαγή των πληθυσμών: «Ό,τι και να πει κανείς για το πρόβλημα των προσφύγων στην Ελλάδα δεν πρόκειται να είναι υπερβολή. Ένα φτωχό κράτος με μόλις 4 εκατομμύρια πληθυσμό πρέπει να φροντίσει για άλλο ένα τρίτο των κατοίκων. Και τα σπίτια που άφησαν οι Μουσουλμάνοι που έφυγαν δεν επαρκούν σε τίποτα, χώρια η διαφορά στο επίπεδο κουλτούρας που είχαν συνηθίσει οι Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη».

Σε μια άλλη ανταπόκρισή του στη «Σταρ» γράφει:

«Βρίσκομαι σε ένα άνετο τρένο, αλλά με τη φρίκη της εκκένωσης της Θράκης, όλα μου φαίνονται απίστευτα. Έστειλα τηλεγράφημα στη «Σταρ» από την Αδριανούπολη. Δεν χρειάζεται να το επαναλάβω. Η εκκένωση συνεχίζεται.... Ψιχάλιζε. Στην άκρη του λασπόδρομου έβλεπα την ατέλειωτη πορεία της ανθρωπότητας να κινείται αργά στην Αδριανούπολη και μετά να χωρίζεται σ’ αυτούς που πήγαιναν στη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία. .. Δε μπορούσα να βγάλω από το νου μου τους άμοιρους ανθρώπους που βρίσκονταν στην πομπή γιατί είχα δει τρομερά πράγματα σε μια μόνο μέρα. Η ξενοδόχισσα προσπάθησε να με παρηγορήσει με μια τρομερή τούρκικη παροικία: «Δε φταίει μόνο το τσεκούρι, φταίει και το δέντρο». (Toronto Star, 14 Νοέμβρη 1922)

«Η υποχώρηση του ελληνικού στρατού ήταν μια θλιβερή υπόθεση, αλλά δε χρειάζεται να κατηγορούμε γι’ αυτό τον απλό Έλληνα φαντάρο. Ακόμα και όταν γινόταν εκκενώσεις περιοχών οι Έλληνες δρούσαν ως πραγματικοί στρατιώτες. Ο Κεμάλ θα είχε μεγάλο πρόβλημα αν ήταν να τους αντιμετωπίσει στη Θράκη. Ο λοχαγός Wittal του Ινδικού Ιππικού, που βρισκόταν στην Ανατόλια ως παρατηρητής κατά τη διάρκεια του πολέμου των Ελλήνων με τον Κεμάλ, μου είπε: «Οι Έλληνες στρατιώτες ήταν μαχητές πρώτης κατηγορίας. Οι αξιωματικοί τους ήταν άριστοι.... Θα μπορούσαν να έχουν καταλάβει την Άγκυρα και να τελειώσουν τον πόλεμο αν δεν είχαν προδοθεί». Κατά τον Χεμινγουέι η προδοσία αυτή πήγασε και από τους συμμάχους, αλλά και από τον βασιλιά Κωνσταντίνο που αντικατέστησε τους έμπειρους –αλλά βενιζελικούς- αξιωματικούς, με δικούς του «που ποτέ δεν είχαν ακούσει τον κρότο της μάχης». Και τελειώνει με μια πρόταση που δεν θα την έγραφε ποτέ ένας απλός δημοσιογράφος αν δεν είχε μέσα του το ταλέντο του μεγάλου νομπελίστα συγγραφέα: «Όλη μέρα περνούν δίπλα μου, λεροί, εξαντλημένοι, αξύριστοι, ανεμοδαρμένοι στρατιώτες που βαδίζουν στη γκρίζα γυμνή ύπαιθρο της Θράκης. Χωρίς μπάντες, χωρίς [ανθρωπιστικές] οργανώσεις να τους ανακουφίσουν, χωρίς τόπο να ξαποστάσουν, παρά γεμάτοι ψείρες, με βρώμικες κουβέρτες και κουνούπια όλη τη νύχτα. Είναι οι τελευταίοι από αυτό που ήταν κάποτε η δόξα της Ελλάδας. Κι αυτό είναι το τέλος της δεύτερης πολιορκίας της Τροίας» (Toronto Star, 3 Νοεμβρίου 1922).

Μπορεί ο συγγραφέας να ήταν σκληραγωγημένος και από τη φύση του (πλην των άλλων ήταν και μποξέρ) ή από τη ζωή του ως πολεμικός ανταποκριτής, αλλά δε μπορεί αν μη συγκινηθεί με τόσο πόνο. Χρόνια αργότερα, αφού είχε καλύψει δημοσιογραφικά και τον εμφύλιο πόλεμο στην Ισπανία, μιλώντας μέσα από το στόμα ενός ήρωά του γράφει:

«Δε θέλω να κοιμηθώ γιατί έχω τη προαίσθηση ότι αν κλείσω τα μάτια μου στο σκοτάδι και αφεθώ στον εαυτό μου, η ψυχή μου θα βγει από το σώμα».

Σε ένα από τελευταία του άρθρα από την Τουρκία στην Τορόντο Σταρ γράφει:

«Ποιος θα θρέψει τόσο πληθυσμό; Κανένας δεν το ξέρει και μέσα στα επόμενα χρόνια ο χριστιανικός κόσμος θα ακούει μια σπαρακτική κραυγή που ελπίζω να φτάσει και ως τον Καναδά: «Μην ξεχνάτε τους Έλληνες!».

Μόλις πριν από λίγο καιρό η διεθνής «Οργάνωση των Ακαδημαϊκών για τις Γενοκτονίες» αναγνώρισε ως γενοκτονία όχι μόνο αυτή των Ποντίων αλλά και των Ελλήνων της Ανατολίας.

Η κραυγή του Χεμινγουέι έχει επί τέλους φτάσει όχι μόνο στον Καναδά, αλλά και σε όλο τον κόσμο.

του Χρήστου Μαγγούτα

• Λίγα λόγια για τον Έρνεστ Χεμινγουέι

Ο Έρνεστ Χεμινγουέι γεννήθηκε στις ΗΠΑ το 1899. Υπηρέτησε ως εθελοντής νοσοκόμος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο όπου και τραυματίστηκε βαριά. Μόλις 20 χρονών διετέλεσε πολεμικός ανταποκριτής της «Τορόντο Σταρ» στην Ευρώπη και περιέγραψε τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το 1925 εκδίδει το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο του «Στην εποχή μας» με πρώτο διήγημα το διήγημα «Στην προκυμαία της Σμύρνης».

Το 1929 εκδίδει το μυθιστόρημα «Αποχαιρετισμός στα όπλα» που γίνεται παγκόσμια επιτυχία. Το 1933 κυκλοφορεί η συλλογή διηγημάτων του «Τα χιόνια του Κιλιμάντζαρου». Το 1940 δημοσιεύεται το βιβλίο του «Για ποιον χτυπάει η καμπάνα». Όλα αυτά τα έργα του γυρίστηκαν σε ταινίες, με το τελευταίο να αποσπά βραβείο Όσκαρ ηθοποιίας η Κατίνα Παξινού. Το 1952 εκδίδει το μυθιστόρημα «Ο γέρος και η θάλασσα». Το 1954 τιμάται με το βραβείο Νόμπελ για τη λογοτεχνία. Το 1961, σε ηλικία μόνο 62 χρονών, αποφασίζει ο ίδιος να δώσει τέλος στην πολυτάραχη ζωή του. (Το άρθρο μας αυτό στηρίχτηκε κυρίως στα βιβλία του «Dateline: Toronto”, 1985, “In Our Times”, 1925 και «On the Quai at Smyrna”, 1995).

ΜΑΘΗΜΑ 19^Ο

Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1920-1930

Η σύσταση της Κοινωνίας των Εθνών (1920) που είχε ως κύριο σκοπό την παγίωση της ειρήνης μεταξύ όλων των κρατών – μελών, που την υπέγραψαν, δεν κατάφερε να αναχαιτίσει τον παραδοσιακό ανταγωνισμό και τα αλληλοσυγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα..

Δεκαετία του 1920

Στην πρώτη δεκαετία μετά τη λήξη του πολέμου υπάρχει μια διάχυτη επιθυμία για ειρηνική διευθέτηση των επιμέρους διαφορών και μια γενική αποστροφή απέναντι σε φαινόμενα ένοπλης βίας. Αυτό μαρτυρεί η ένταξη της Γερμανίας το 1926 στην ΚΤΕ ή οι προσπάθειες, με πρωτοβουλία της Γαλλίας, για ένωση της Ευρώπης σε ενιαίο διακρατικό σχήμα. 

Οικονομική άνοδος: το γενικότερο κλίμα της ειρήνης συνέβαλε και σε μια ραγδαία οικονομική ανάπτυξη. Αύξηση βιομηχανικής παραγωγής κατά 50% σε Ευρώπη και Αμερική. Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν έντονες πιέσεις για αποπληρωμή πολεμικών χρεών και για καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων στους ηττημένους, δυσκολία στην εξεύρεση αγορών για την υπερπληθώρα των βιομηχανικών προϊόντων και δυσπραγία του αγροτικού κόσμου.

Σε πολιτικό επίπεδο έχουμε καθεστώτα που αντιβαίνουν στις αρχές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού:

·         από τη μια ο Στάλιν μετά το θάνατο του Λένιν (1924) θα επιχειρήσει την οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε «μια  μόνο χώρα», την ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, 1922), υπό τη δική του συγκεντρωτική εξουσία.  Η καλλιεργήσιμη γη κρατικοποιείται, η βιομηχανία τίθεται υπό τον ολοκληρωτικό έλεγχο του κράτους.

·         Από την άλλη στην Ιταλία ο Μπενίτο Μουσολίνι θεμελιώνει τη φασιστική ιδεολογία, που τα κύρια συστατικά της είναι η έξαρση του εθνικισμού, συνθήματα λαϊκιστικά υπέρ της κοινωνικής ισότητας. Η άνοδος των φασιστών στην εξουσία οφειλόταν σε ένα αίσθημα αδικίας από τους νικητές συμμάχους και από το φόβο διασάλευσης της κοινωνικής ισορροπίας από τις συνεχόμενες απεργίες που είχαν ξεσπάσει. Η βαθμιαία ταύτιση κράτους και κόμματος θα οδηγήσει στην κατάλυση των δημοκρατικών καθεστώτων και στην επιβολή αυταρχικών και θα λειτουργήσει  ως πρότυπο και για άλλες χώρες (Ελλάδα, Ισπανία). (βλ. παράθεμα σελ. 100)

ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1923-1930)

25 Μαρτίου 1924: ανακηρύχτηκε στη Βουλή και επικυρώθηκε με δημοψήφισμα (13 Απριλίου) η αβασίλευτη δημοκρατία (με πρωτοβουλία κυρίως του Αλέξανδρου Παπαναστασίου), παρόλες τις αντιδράσεις των φιλοβασιλικών. Περίοδος πολιτικής αστάθειας και μια σύντομη περίοδος δικτατορίας από το Θεόδωρο Πάγκαλο.

1927: ψήφιση νέου συντάγματος της Ελλάδας

1928: επικράτηση του κόμματος των Φιλελευθέρων και άνοδος εκ νέου του Βενιζέλου στην εξουσία για μια τετραετία. Καθιέρωση και ισχυροποίηση του πολιτεύματος της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας (ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ως ανώτατος άρχοντας, εκλέγεται με έμμεση εκλογή από τη Βουλή). Κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του ο Βενιζέλος προέβη σε μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (1928) βασικά χαρακτηριστικά της οποίας είναι ότι η υποχρεωτική εκπαίδευση από 4χρονη γίνεται εξάχρονη, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο μάθημα των Νέων Ελληνικών, ενισχύθηκε η διδασκαλία της δημοτικής, Ίδρυση πολλών σχολείων. Ίδρυση Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1926), δεύτερο κρατικό Πανεπιστήμιο μετά το Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον.(βλ. και πηγές σελ. 102)

Οικονομική και κοινωνική πρόοδος, που στηρίζεται κυρίως σε εξωτερικό δανεισμό:

-          αύξηση παραγωγής

-          κατασκευή σημαντικών έργων υποδομής

-          σταθεροποίηση εθνικού νομίσματος

-          ανάπτυξη εμπορίου και ενίσχυση εγχώριας βιομηχανίας

-          με την αρωγή της ΚΤΕ ελήφθησαν μέτρα για την περίθαλψη  αποκατάσταση των προσφύγων

-          μέτρα υπέρ της αγροτικής μεταρρύθμισης

Εξωτερική πολιτική

Μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης εγκαταλείφθηκε η πολιτική των εδαφικών διεκδικήσεων (ακόμη και των Δωδεκανήσων, της Κύπρου και της Βόρειας Ηπείρου). Οι σχέσεις με τα γειτονική κράτη θα εξομαλυνθούν με την άνοδο του Βενιζέλου στην εξουσία, το 1928.

1928-1932: υπογραφή σημαντικών διμερών συμφωνιών μεταξύ Ελλάδας Ιταλίας, Γιουγκοσλαβίας και Τουρκίας και αποκατάσταση φιλικών σχέσεων με Μ. Βρετανία και Γαλλία. Η Ελλάδα, επίσης, συγκαταλέγεται στις ελάχιστες χώρες που υποστήριξαν το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

ΜΑΘΗΜΑ 20^Ο

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ (1929-1932)

1929-1932: η κρίση ξεκίνησε όταν έπεσαν απότομα οι τιμές του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Επιπτώσεις:

-          διαδοχικές τραπεζικές πτωχεύσεις, αρχικά στις Η.Π.Α

-          απόσυρση αμερικανικών κεφαλαίων από Ευρώπη και ιδίως από Γερμανία

-          μείωση βιομηχανικής παραγωγής και εμπορικών συναλλαγών

-          νομισματική κρίση

-          1932: πάνω από 30.000.000 άνεργοι παγκοσμίως

Κρίση φιλελεύθερων δημοκρατικών καθεστώτων και άνοδος δικτατορικών. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Γερμανίας:

-          εκλογές 1928: το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ 2,6 % των ψήφων

-          εκλογές Μαρτίου 1933: 44% (μετά την οικονομική κρίση)

-          1934: μετά και από δημοψήφισμα ο Χίτλερ κατάργησε τη δημοκρατία και αυτοαναγορεύθηκε πρόεδρος του Ράιχ (ενιαίο γερμανικό κράτος και όχι ομοσπονδιακό)

-          ολοκληρωτική επικράτηση  του ναζισμού. Σύμφωνα με το σύγγραμμα του Χίτλερ «Ο Αγών μου»(1924) οι Γερμανοί ως καθαρόαιμοι «Άρειοι» όφειλαν να συνενώσουν όλους τους λαούς που μιλούσαν την ίδια γλώσσα, είχαν το ίδιο αίμα και να επεκτείνουν την κυριαρχία τους προς τα ανατολικά, προκειμένου να εξασφαλίσουν τον απαραίτητο για την επιβίωσή τους ζωτικό χώρο.

Η κατάρρευση της ΚΤΕ

Η άνοδος φασιστικών και δικτατορικών καθεστώτων αδυνατεί να εγγυηθεί τη διατήρηση της ειρήνης . Το 1931 δεν καταφέρνει να αποτρέψει την κατάληψη της Μανζουρίας από την Ιαπωνία (η οποία την περίοδο του μεσοπολέμου επιδεικνύει έναν άκρατο επεκτατισμό απέναντι στους γείτονές της εισβάλλοντας στην Κορέα, στην ανατολική Κίνα και στη νοτιοανατολική Ασία.), ούτε να πετύχει ένα γενικό αφοπλισμό. Δεν θα μπορέσει, επίσης, να επιβάλει κυρώσεις στη φασιστική Ιταλία που εισέβαλε στην Αιθιοπία. Οι παραπάνω παραβιάσεις θα οδηγήσουν στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο.

Τα κέντρα ισχύος στη διεθνή ζωή

Την περίοδο του μεσοπολέμου το φαινόμενο της αποικιοκρατίας διανύει την τελευταία του φάση. Κυρίαρχη δύναμη εξακολουθεί να είναι η Βρετανική αυτοκρατορία (κατέχει το ¼ του πλανήτη). Ακολουθούν  πολύ πιο πίσω η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, Ιταλία. Μετά την κρίση του 1929 η αποικιοκρατία δοκιμάζεται και αρχίζει να κλυδωνίζεται από τον εθνικιστικό αναβρασμό στην ασιατική ήπειρο και στη Μέση Ανατολή.

Οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ, ο Ρούσβελτ και το «νιου ντιλ» ( New Deal)

Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ εφάρμοσε από το Μάρτιο του 1933 μια νέα πολιτική, που έμεινε γνωστή με το όνομα «New Deal». Βασικό της χαρακτηριστικό αποτέλεσε ο κρατικός παρεμβατισμός στις φιλελεύθερες δομές της κοινωνίας, με σκοπό την αύξηση της παραγωγής και τη μείωση της ανεργίας. Με αυτήν την πολιτική κατάφερε να βγάλει τις ΗΠΑ από την κρίση του 1929. Το έργο του: αναδιοργάνωσε  το τραπεζικό σύστημα, αποδέσμευσε το δολάριο από τον κανόνα του χρυσού, μείωσε την παραγωγή και αύξησε την τιμή των γεωργικών προϊόντων, βελτίωσε τους μισθούς και έλαβε μέτρα υπέρ των εργαζομένων, μείωσε την ανεργία. Με όλα τα παραπάνω εδραίωσε το δημοκρατικό πολίτευμα και άνοιξε το δρόμο για τη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη που θα επακολουθήσει. Στο διπλωματικό τομέα βελτίωσε τις σχέσεις της χώρας του με την κεντρική και λατινική Αμερική και ήταν πολέμιος της άποψης του «απομονωτισμού»

ΜΑΘΗΜΑ 21^Ο

 

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΙΜΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1930-1940

Η παγκόσμια οικονομική κρίση επηρέασε και τις εξελίξεις στην Ελλάδα.

• Εκλογές, 5 Μαρτίου 1934: επικρατεί το Λαϊκό κόμμα έναντι του Κόμματος των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου και σχηματίζεται κυβέρνηση με αρχηγό τον Παναγή Τσαλδάρη για μια διετία.
• 6 Μαρτίου 1933 & 1 Μαρτίου 1935: αποτυχημένα φιλοβενιζελικά στρατιωτικά κινήματα προξένησαν ένα κλίμα πολιτικής πόλωσης, το οποίο επέτεινε η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου (6 Ιουνίου 1933)
• με το πραξικόπημα των αντιβενιζελικών τον Οκτώβριο του 1935 επανήλθε το καθεστώς της βασιλευόμενης δημοκρατίας. Έτσι λήγει η πρώτη βραχύβια δημοκρατία (1924-1935). Επανήλθε ο πρίγκιπας Γεώργιος (β΄).
• θάνατος Βενιζέλου στις 18 Μαρτίου 1936 στη Γαλλία, όπου βρισκόταν εξόριστος. Λίγο πριν πεθάνει θα ταχθεί υπέρ της βασιλείας χάριν της πολιτικής ομαλότητας.
• Η πολιτική αστάθεια, κατά το έτος 1936, θα οδηγήσει στην επιβολή της δικτατορίας – με τη συνέργεια του βασιλιά- της 4^ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. Ο τελευταίος καταλύει τους δημοκρατικούς θεσμούς  και κυβερνά δικτατορικά και αυταρχικά ως το θάνατό του.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

• 1932: χρεοκοπία της χώρας παρά την αυξημένη φορολογία.
• Αισθητή παρακμή αντιμετωπίζει και το εμπόριο.
• Η υποτίμηση του νομίσματος επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη της βιομηχανίας και της ναυτιλίας.
• Σύσταση του ΙΚΑ (ίδρυμα κοινωνικής ασφάλισης) και καθιέρωση 8ωρου εργασίας:   μέτρα που σκόπευαν να αμβλύνουν τις κοινωνικές αντιδράσεις.

Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

• 9 Φεβρουαρίου 1934: υπογραφή Βαλκανικού Συμφώνου με Γιουγκοσλαβία, Ρουμανία και Τουρκία προκειμένου να αναχαιτίσουν τον επεκτατισμό των Βουλγάρων.
• όλες οι πολιτικές παρατάξεις απεύχονταν μια ενδεχόμενη συμμετοχή σε ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο, χωρίς να το πετύχουν στην πράξη, όπως φανερώνουν οι ενέργειές τους.
• Παρά την εμμονή της χώρας στην ουδετερότητα προσανατολιζόταν προς το Λονδίνο και λόγω της αγγλόφιλης στάσης του Γεωργίου Β΄.

ΜΑΘΗΜΑ 22^Ο

O Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Οι ενέργειες της Γερμανίας που οδήγησαν σταδιακά στον πόλεμο:

-          Μάρτιος 1936: πραξικοπηματική επαναστρατικοποίηση της Ρηνανίας

-          11 Μαρτίου 1938: ενσωμάτωση Αυστρίας στο Τρίτο Ράιχ

-          1938-1939: διαμελισμός Τσεχοσλοβακίας και προσάρτηση Μοραβίας και Βοημίας

Η Γαλλική και η Αγγλική κυβέρνηση με πρωθυπουργούς τον Νταλαντιέ και τον Τσάμπερλαιν  δεν αντιδρούν αποτελεσματικά και μάλιστα στη Συνδιάσκεψη του Μονάχου αποδέχονται την προσάρτηση ορισμένων εδαφών της Τσεχοσλοβακίας. Όμως 15 Μαρτίου 1939 ο Χίτλερ καταπατώντας τις υποσχέσεις του καταλύει την ανεξαρτησία όλης της Τσεχοσλοβακίας.

Έναρξη του πολέμου: Ο Χίτλερ ζητά από την Πολωνία την προσάρτηση του Ντάντσιχ, πόλης με γερμανική πλειονότητα  και το δικαίωμα διέλευσης μέσω πολωνικού «διαδρόμου». Άρνηση της Πολωνίας και υποστήριξή της από Γαλλία και Αγγλία. Η φασιστική Ιταλία θα ψάξει μάταια για συμβιβαστική λύση.

24 Αυγούστου 1939: συνθήκη μη επίθεσης με τη Σοβιετική ένωση (Σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ) η οποία συνοδευόταν και από μυστικό πρωτόκολλο που αφορούσε στον ενδεχόμενο διαμελισμό της Πολωνίας.

1^η Σεπτεμβρίου 1939: εισβολή γερμανικών στρατευμάτων στην Πολωνία. Μετά από 2 ημέρες η Γαλλία και η Αγγλία απαίτησαν με τελεσίγραφο την απόσυρση των Γερμανών και μετά την απόρριψή του κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία.

Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Η ΕΠΈΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1939-1942)

Ο Χίτλερ υιοθέτησε την τακτική του «αστραπιαίου πολέμου», δηλαδή την ταυτόχρονη και εντατική χρήση τεθωρακισμένων μέσων, πυροβολικού και αεροπορίας για να αιφνιδιαστεί πιο γρήγορα ο αντίπαλος και να καταβληθεί (βλ. και γλωσσάριο σελ. 241).

ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Ø  κατάληψη Πολωνίας μέσα σε λίγες εβδομάδες και διανομή των εδαφών της από κοινού με Σοβιετική Ένωση

Ø  η Γαλλία αντιστάθηκε επί 8 μήνες στη «γραμμή Μαζινό». Κατάληψη Παρισιού στις 14 Ιουνίου 1940. Ο στρατάρχης Πεταίν θα συνομολογήσει ανακωχή στις 22 Ιουνίου. Ο στρατηγός Κάρολος Ντε Γκολ ήδη στις 18 Ιουνίου διακηρύττει την αντίθεσή του στους ναζί. 

Ø  Απρίλιος 1940: κατάληψη Δανίας και Νορβηγίας από Χίτλερ

Ø  10 Μαΐου: αιφνιδιαστική επίθεση σε Ολλανδία και Βέλγιο.

Ø  Μάχη της Αγγλίας:  από Αύγουστο ως Νοέμβριο 1940 παρά τις ανελέητες αεροπορικές επιθέσεις της «Λουφτβάφε» η βασιλική αεροπορία (RAF) και ο βρετανικός λαός ματαίωσαν τα σχέδια περί γερμανικής απόβασης. Πρωθυπουργός τώρα είναι ο Ουίνστον Τσώρτσιλ

Ø  22 Ιουνίου 1941: Γερμανική εισβολή τη Σοβιετική Ένωση. Το γερμανικό σχέδιο «Μπαρμπαρόσα» απέβλεπε αφενός στην εξασφάλιση «ζωτικού χώρου» και στην προπαγάνδα κατά του κομμουνισμού. Αρχικά η προέλασή τους ήταν ραγδαία, αργότερα όμως η έλευση του χειμώνα και η σθεναρή αντίσταση των Σοβιετικών θα ανακόψει την πορεία τους.

Ø  Η είσοδος των ΗΠΑ: παρά την πολιτική της ουδετερότητας ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ δεν έκρυβε τη συμπάθειά του προς τους Δυτικούς Συμμάχους. Υπογραφή του Χάρτη του Ατλαντικού, Αύγουστος 1941. Η πολιτική της ουδετερότητας εγκαταλείπεται αυτόχρημα μετά την αεροπορική επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ της Χαβάης, στις 7 Δεκεμβρίου 1941.

Βέρμαχτ: χερσαίες στρατιωτικές δυνάμεις της ναζιστικής Γερμανίας.(βλ. γλωσσάριο, σελ.241)

  

ΜΑΘΗΜΑ 23^Ο

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Η Ιταλία που έχει ήδη καταλάβει την Αλβανία τον Απρίλιο του 1939 απαιτεί με τελεσίγραφο, τα χαράματα της 28^ης Οκτωβρίου 1940, την εκχώρηση ενός σημαντικού τμήματος του ελληνικού εδάφους. Ο Ιωάννης Μεταξάς απορρίπτει το τελεσίγραφο απαντώντας στην ιταλική πρόκληση με το ιστορικό «ΟΧΙ».

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ: ο ελληνικός στρατός με αρχιστράτηγο τον Αλέξανδρο Παπάγο θα ανακόψει την προέλαση των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο και στις 14 Νοεμβρίου θα αντεπιτεθεί στην Αλβανία καταλαμβάνοντας την Κορυτσά, την Πρεμετή, το Πόγραδετς, το Αργυρόκαστρο, τους Άγιους Σαράντα και την Κλεισούρα μέχρι τον Ιανουάριο του 1941. Απόκρουση και της εαρινής επίθεσης που εξαπέλυσαν οι Ιταλοί το Μάρτιο του 1941.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ: γερμανικό σχέδιο «Μαρίτα» το Δεκέμβριο του 1940 που προέβλεπε εισβολή στην Ελλάδα και επίθεση στις 6 Απριλίου 1941. Η άμυνα των Ελλήνων στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα μολονότι κάμφθηκε προκάλεσε το θαυμασμό των Γερμανών.

9 Απριλίου 1941: κατάληψη Θεσ/κης

27 Απριλίου 1941: κατάληψη Αθήνας

Ακολουθεί η αυτοκτονία του Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή. Ο διάδοχός του Εμμανουήλ Τσουδερός και ο βασιλιάς Γεώργιος β΄ θα πάνε μαζί με τους Βρετανούς στην Κρήτη, η οποία θα  είναι το τελευταίο σημείο αντίστασης κατά των Γερμανών μέχρι τα τέλη του Μαΐου. Οι Γερμανοί μετέφεραν στρατεύματα της Βερμαχτ μέσω αέρος τα οποία έκαμψαν την αντίσταση των Κρητικών και των συμμάχων τους.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

-          Ο Χίτλερ καθυστέρησε την επίθεση κατά της Σοβιετικής ένωσης με αποτέλεσμα να τον προλάβει ο χειμώνας και να μην καταφέρει να καταλάβει το Λένινγκραντ και τη Μόσχα.

Μετά την επιβολή της τριπλής κατοχής (γερμανικής, ιταλικής, βουλγαρικής) η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση θα βρεθεί στο πλευρό των συμμάχων στο Κάιρο, στη Νότια Αφρική και στο Λονδίνο. Θα προβάλλει διεκδικήσεις στο θέμα των Δωδεκανήσων, της Βόρειας Ηπείρου και της Κύπρου, θα ψάξει λύσεις ανεφοδιασμού των κατακτημένων Ελλήνων και θα συμμετάσχει σε πολεμικές επιχειρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο (Ελ Αλαμέιν, Ρίμινι)

Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Από την αρχή της κατοχής οι Έλληνες εντάχθηκαν σε αντιστασιακές οργανώσεις, οι οποίες είναι με σειρά σπουδαιότητας οι ακόλουθες:

                 - ΕΑΜ: εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Η μεγαλύτερη οργάνωση της ελληνικής          εθνικής αντίστασης. Αρχηγός της ο Άρης Βελουχιώτης. Το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ είναι ο ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) που ιδρύθηκε από ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ.

-          ΕΔΕΣ: Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος. Την ίδρυσε ο  συνταγματάρχης Ναπολέων Ζέρβας.

-          ΕΚΚΑ: Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση. Επικεφαλής της ο συνταγματάρχης Δ. Ψαρρός.

Μία από τις σημαντικότερες επιτυχίες της ελληνικής αντίστασης που είχε και σημαντικά οφέλη στο γενικότερο πόλεμο κατά των Γερμανών ήταν η ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου 1942.

ΜΑΘΗΜΑ 24^Ο

Η ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

Από το Φθινόπωρο του 1942 ανακόπτεται η νικηφόρα πορεία των δυνάμεων του Άξονα και από την Άνοιξη του 1943 σημειώνονται πολλές νίκες των Συμμάχων

Ανατολικό Μέτωπο: στη Σοβιετική ένωση μετά από μια πολύνεκρη μάχη στο Στάλινγκραντ θα σημειωθεί η πρώτη οδυνηρή ήττα των Γερμανών. Το καλοκαίρι του 1943 εκδιώχνουν τους Γερμανούς από τα εδάφη τους και εισβάλλουν ανατολικά.

Βόρεια Αφρική: νίκη Βρετανών και συμμάχων τους κατά του Ρόμελ (και Έλληνες ανάμεσά τους) στο Ελ Αλαμέιν και τελικά εκδίωξή τους από αφρικανικό έδαφος.

Ιταλία: απόβαση Συμμάχων στη Σικελία στις 10 Ιουλίου 1943 και λίγες μέρες αργότερα ανατροπή του Μουσολίνι, ο οποίος εκτελέστηκε από τους παρτιζάνους τον Απρίλιο του 1945.

6 Ιουνίου 1944: απόβαση συμμάχων στη Νορμανδία και νικηφόρα πορεία στο Παρίσι, που απελευθερώνεται στις 25 Αυγούστου.

Στη Γερμανία ο κλοιός γύρω από το Χίτλερ και το Βερολίνο σφίγγει. Ο Γερμανός δικτάτορας λίγες ώρες πριν από την παράδοση της πόλης στους Συμμάχους αυτοκτονεί στο καταφύγιό του. 8 Μαΐου 1945 συνθηκολόγηση άνευ όρων της Γερμανίας από το στρατηγό Γιοντλ.

2 Σεπτεμβρίου 1945: συνθηκολόγηση με Ιαπωνία μετά τη ρίψη ατομικής βόμβας από τους Αμερικανούς στη Χιροσίμα (6 Αυγούστου) και Ναγκασάκι (9 Αυγούστου) βλ. και σχετικά παραθέματα, σελ. 127.

ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ. ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ.

Δίκη της Νυρεμβέργης: μια διεθνής μεικτή επιτροπή υπό την αιγίδα του ΟΗΕ ανέλαβε να δικάσει όσους ήταν υπεύθυνοι:

Ø  Για την προπαρασκευή και την πρόκληση πολέμου

Ø  Για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου που αντιβαίνουν τις αρχές που ισχύουν σε περιπτώσεις πολέμων

Ø  Για τη διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας

Η δίκη της Νυρεμβέργης διήρκησε από τον Ιανουάριο ως τον Οκτώβριο του 1946 και καταδίκασε σε θάνατο αρκετά ηγετικά στελέχη πολιτικών και στρατιωτικών της χιτλερικής Γερμανίας.

Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΚΑΙ Η «ΤΕΛΙΚΗ ΛΥΣΗ»

 Οι Εβραίοι ήταν ήδη υπό δίωξη στη Γερμανία από το 1933. Δημιουργία γκέτο στη Βαρσοβία, όπου βρίσκονταν υπό περιορισμό 500.000 Εβραίοι. Με τον όρο «τελική λύση» του προβλήματος εννοούσαν την εξόντωση των Εβραίων οι οποίοι είχαν εξαπλωθεί παγκοσμίως.

Πού και πώς συντελέστηκε το ολοκαύτωμα; Εβραίοι από πολλές χώρες εκτοπίστηκαν σε γκέτο ή στρατόπεδα συγκέντρωσης (Άουσβιτς, Νταχάου, Τρεμπλίνκα, Μπέλζετς, Σόμπιμπορ) όπου πέθαιναν από εξάντληση ή σε θαλάμους αερίων, από μαζικές εκτελέσεις. 70 χιλιάδες νεκροί οι Εβραίοι της Ελλάδας (βλ. όμως και το παράδειγμα της Ζακύνθου όπου κανένας Εβραίος δεν εκτοπίστηκε χάρη  στη σωτήρια παρέμβαση του Δημάρχου και του μητροπολίτη του νησιού)

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ: 

-          ανθρώπινες και υλικές απώλειες (36 εκατομμύρια νεκροί στην Ευρώπη, ισοπέδωση πόλεων, λιμανιών κ.α)

-          ευνοούνται οικονομικά οι χώρες εκτός Ευρώπης (ΗΠΑ)

-          πολλοί νεκροί και στην Άπω Ανατολή 

ΜΑΘΗΜΑ 25^Ο

Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΩΝ ΝΙΚΗΤΩΝ

Ήδη από τον Οκτώβριο του 1944 ο Τσόρτσιλ και ο Στάλιν είχαν κατανείμει την επιρροή τους στη νότια βαλκανική χερσόνησοֹ η Βρετανία  θα ασκούσε πολιτική επιρροή στην Ελλάδα, η Σοβιετική Ένωση στη Βουλγαρία και εξ ημισείας στη Γιουγκοσλαβία.       

4-11 Φεβρουαρίου 1945: συνδιάσκεψη των Τριών Μεγάλων (Ρούσβελτ, Στάλιν, Τσόρτσιλ) στη Γιάλτα   και Ιούλιο 1945 νέα συνδιάσκεψη στο Πότσνταμ: στην πρώτη είχε συμφωνηθεί συγκρότηση κυβερνήσεων που θα εκπροσωπούν όλες τις πολιτικές μερίδες με σκοπό τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών. Η συμφωνία αυτή δεν τηρήθηκε και το ίδιο θέμα συζητήθηκε εκ νέου στο Πότσνταμ. Αυτό που θα ακολουθήσει θα είναι οριστική ρήξη των νικητριών δυνάμεων και διαίρεση του κόσμου στις χώρες που επηρέαζε η Σοβιετική ένωση, τις κομμουνιστικές και στις χώρες που υιοθέτησαν το καπιταλιστικό- φιλελεύθερο πρότυπο.

«σιδηρούν παραπέτασμα»: όρος που πρωτοχρησιμοποίησε ο Τσόρτσιλ, η οποία υποδήλωνε το χάσμα μεταξύ των δύο κοινωνικοοικονομικών συστημάτων την περίοδο του ψυχρού πολέμου.

Περίοδος ψυχρού πολέμου: έτσι ονομάζεται η περίοδος του ανελέητου ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ (κυρίως) και ΕΣΣΔ η οποία θα διαρκέσει μέχρι το 1991, χρονιά διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ «ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ»

Ήδη από το 1943, στη διάρκεια της Κατοχής, υπήρχαν δύο διαφορετικές προτάσεις σχετικά με το μεταπολεμικό πολιτικό καθεστώς στην Ελλάδα: κομμουνισμός ή φιλελεύθερο καπιταλιστικό σύστημα; Υπέρ του πρώτου τασσόταν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και το πολιτικό του παράγωγο, δηλαδή η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, που είχε συγκροτηθεί στην ορεινή Στερεά Ελλάδα, στις 10 Μαρτίου 1944, ενώ υπέρ της δεύτερης η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση και ένα μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων. Η προσπάθεια που έγινε από τον Γεώργιο Παπανδρέου να κατευνάσει τις πολιτικές αντιθέσεις συμπεριλαμβάνοντας εκπροσώπους όλων των πολιτικών παρατάξεων δεν πέτυχε, αφού υποχώρησαν από αυτήν οι υπουργοί του ΕΑΜ.

Σύμφωνο στην Καζέρτα της Ιταλίας (26 Σεπτεμβρίου 1944): συνομολόγηση μεταξύ συμμαχικών και ελληνικών πολιτικών και στρατιωτικών αρχών για ανάθεση της διοίκησης των στρατιωτικών δυνάμεων στο Βρετανό στρατηγό Σκόμπυ.   

Το Δεκέμβριο του 1944 συγκρούονται στην Αθήνα  οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις, το βρετανικό εκστρατευτικό σώμα με τις δυνάμεις του ΕΑΜ. Νίκη των πρώτων και Συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945) που προέβλεπε διενέργεια ελεύθερων εκλογών και δημοψήφισμα για το πολιτειακό ζήτημα.

ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Γερμανία:  διαίρεση της Γερμανίας σε 4 ζώνες κατοχήςֹ από τα ανατολικά ρωσική κατοχή από τα δυτικά αγγλική, γαλλική, αμερικανική, ενώ το Βερολίνο είχε πολυμερή κατοχή.  Διαφωνίες των νικητών σε πολλά ζητήματα, ένα από τα οποία ήταν η καταβολή των πολεμικών αποζημιώσεων.

Συνθήκη των Παρισίων (10 Φεβρουαρίου 1947) και η τύχη των ελληνικών διεκδικήσεων:

Η συνθήκη αφορούσε την τύχη της Φινλανδίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας και Ιταλίας. Οι τέσσερις πρώτες υπάγονταν στην επιρροή της Μόσχας, ενώ στην Ιταλία η νέα δημοκρατική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να παραιτηθεί από κάθε τίτλο ιδιοκτησίας στην Αιθιοπία, την Αλβανία και τα Δωδεκάνησα. Τα Δωδεκάνησα προσαρτώνται στην Ελλάδα (7 Μαρτίου 1948), όχι όμως και η Βόρεια Ήπειρος και η Κύπρος, που υπερτερούσε το ελληνικό στοιχείο.

Συνθήκη ειρήνης του Αγίου Φραγκίσκου (1951): 41 κράτη συνομολόγησαν – εκτός από Σοβιετική Ένωση, Κομμουνιστική Κίνα και Ινδία- την υποχρέωση της Ιαπωνίας να εγκαταλείψει τις εθνικές βλέψεις της. Όχι άμεση καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων. Την επόμενη ημέρα υπογράφτηκε διμερές αμερικανοϊαπωνικό Σύμφωνο Ασφάλειας με σκοπό την αποκατάσταση φιλικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες.

                                                                                                                            

  

ΜΑΘΗΜΑ  26^Ο

Ο ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

 Οι νέες υπερδυνάμεις στον μεταπολεμικό κόσμο είναι οι ΗΠΑ και οι ΕΣΣΔ. Ο όρος υπερδυνάμεις δήλωνε τις χώρες με συμφέροντα σε όλη την υφήλιο. Οι δύο χώρες έχουν διαφορετική οικονομική και κοινωνική οργάνωση. ΗΠΑ: ελεύθερη οικονομία και πολυκομματικό πολιτικό σύστημα και ΕΣΣΔ: κρατισμός και μονοκομματικό πολιτικό σύστημα (κομμουνισμός).

Διπολικό σύστημα: μετά το 1945 δημιουργία 2 συνασπισμών: δυτικός με ηγέτη τις ΗΠΑ (συμμετείχαν κράτη της Δυτικής Ευρώπης, Καναδάς, Αυστραλία κ.α.) και ο ανατολικός με ηγέτη την ΕΣΣΔ (συμμετείχαν οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία Ρουμανία, Ουγγαρία).. Ο διπολισμός αναφερόταν και στην ιδεολογική αντιπαράθεση του ανατολικού και δυτικού κόσμου σχετικά με την  αποτελεσματικότερη οργάνωση της κοινωνίας. Ο ανταγωνισμός των δύο αυτών συστημάτων έμεινε γνωστός ως Ψυχρός πόλεμος επειδή δεν εξελίχτηκε ποτέ σε παγκόσμιο πόλεμο.

Ισορροπία του τρόμου: η  κατάσταση στην οποία κάθε υπερδύναμη απειλούσε την άλλη με πυρηνική καταστροφή. Η Βρετανία, η Γαλλία και η Κίνα απέκτησαν και αυτές ατομική βόμβα.

Ευρώπη: χάνει τη δεσπόζουσα θέση που είχε στο παρελθόν και γεννιέται η επιθυμία μιας διακρατικής συνεργασίας, που θα φέρει την ευημερία και τη συμφιλίωση. 1957: δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ)

Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ

ΟΗΕ (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών): η ιδρυτική διάσκεψη έλαβε χώρα τον Απρίλιο-Ιούνιο 1945 στον Άγιο Φραγκίσκο των ΗΠΑ με τη συμμετοχή 50 χωρών (και της Ελλάδας): πρόκειται για προσπάθεια συγκρότησης νέου συστήματος συλλογικής ασφάλειας. Ο καταστατικός του χάρτης προβλέπει την ισότητα μεταξύ των κρατών και απαγορεύει τη χρήση βίας παρά μόνο για αμυντικούς σκοπούς. Βασικά όργανά του: α) ο Γενικός Γραμματέας, β) η Γενική Συνέλευση και γ)Το Συμβούλιο Ασφαλείας. Το πιο σημαντικό είναι το τελευταίο που ασχολείται με ζητήματα που μπορεί να διαταράξουν το καθεστώς ειρήνης. 5 μόνιμα μέλη: ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Βρετανία, Γαλλία και Κίνα. Για να ληφθεί απόφαση από το Συμβούλιο Ασφαλείας απαιτείται η σύμφωνη γνώμη και των 5 χωρών-μελών. Αν κάποια χώρα διαφωνεί μπορεί να ασκήσει Βέτο. Στο πλαίσιο του ΟΗΕ λειτουργούν  και η  Unisef , που ασχολείται με την προστασία και τη περίθαλψη των παιδιών και η Unesco, που ασχολείται με την πολιτιστική ανάπτυξη και κληρονομιά.

ΈΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Διαφωνίες μεταξύ των νικητών για το μέλλον της Ανατολικής Ευρώπης και της Γερμανίας που είχε τέσσερις ζώνες κατοχής ( ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία και ΕΣΣΔ, βλ. και χάρτη σελ. 142). Τελικά το 1949 δημιουργία 2 γερμανικών κρατών: Δυτική Γερμανία με πρωτεύουσα τη Βόννη και Ανατολική με πρωτεύουσα το Ανατολικό Βερολίνο

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ (1946- Αύγουστος 1949)

Συγκρούονται οι δυνάμεις του Κέντρου και της Δεξιάς με τον Εθνικό στρατό κατά του δημοκρατικού στρατού των κομμουνιστών. Το ΚΚΕ τέθηκε εκτός νόμου το Δεκέμβριο του 1947 μέχρι το 1974. Νίκη των φιλοκυβερνητικών δυνάμεων Το Φεβρουάριο του 1947 η Βρετανία παραχωρεί τη θέση της στις ΗΠΑ, οι οποίες βάσει του δόγματος Τρούμαν (12 Μαρτίου 1947), που προέβλεπε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στον αγώνα κατά του κομμουνισμού, βοήθησαν τις φιλοκυβερνητικές δυνάμεις να νικήσουν στον εμφύλιο και εγκαινίασαν μια περίοδο αμερικανικής επιρροής στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας.

Σχέδιο Μάρσαλ (1948-1952): πρόκειται για το αμερικανικό σχέδιο οικονομικής βοήθειας σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Απορρίφτηκε από τις σοσιαλιστικές χώρες. Πήρε το όνομά του από τον αμερικανό υπουργό εξωτερικών. Η οικονομική βοήθεια ανέρχεται στο ποσό των 13 δις. δολαρίων.

ΝΑΤΟ (Βορειοατλαντικό σύμφωνο): υπογράφτηκε στην Ουάσιγκτον, 4 Απριλίου 1949. Μέλη: ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Καναδάς κ.α. Η Ελλάδα και η Τουρκία προσχώρησαν το 1952.

  

ΜΑΘΗΜΑ  27^Ο

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ø  1949: ίδρυση Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας υπό τον κομμουνιστή ηγέτη Μάο Τσε Τουνγκ

Ø  1950-1953: πόλεμος της Κορέας. Η κομμουνιστική βόρεια Κορέα επιτέθηκε στη φιλοαμερικανική νότια Κορέα και στον πόλεμο ενεπλάκησαν οι ΗΠΑ και η κομμουνιστική Κίνα. Διατηρήθηκε η διαίρεση της χώρας.

Ø  Μάρτιος 1953: θάνατος Ιωσήφ Στάλιν. Εγκαινιάζεται μια πολιτική ειρηνικής συνύπαρξης (κυρίως από τον Νικίτα Χρουστσόφ) η οποία αποβλέπει στην ειρηνική επιβολή του κομμουνισμού μέσω τεχνολογικών επιτευγμάτων. Το 1955 υπογράφτηκε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας (αντίστοιχο του ΝΑΤΟ), μια συμμαχία των χωρών της ανατολικής Ευρώπης με τη Μόσχα και εξαγγέλλεται η πολιτική της «αποσταλινοποίησης», η προσπάθεια δηλαδή αποφυγής των υπερβολών του παρελθόντος.

Ø  Αύγουστος 1961: ανεγείρεται το τείχος του Βερολίνου από την ΕΣΣΔ και την ανατολική Γερμανία προκειμένου να εμποδιστεί η επικοινωνία ανάμεσα στα δύο τμήματα της πόλης και να αποφευχθούν οι διαρροές ανατολικογερμανών νέων προς τη Δύση. Τα επόμενα χρόνια πολλοί θα χάσουν τη ζωή τους προσπαθώντας να περάσουν το τείχος . Σύμβολο της διαίρεσης και της ψυχροπολεμικής περιόδου θα γκρεμιστεί το 1989.

Ø  1962: η κρίση των πυραύλων της Κούβας: η Κούβα ήδη από το 1959 βρισκόταν υπό την ηγεσία του κομμουνιστή επαναστάτη Φιντέλ Κάστρο. Το 1962 είχε συμφωνήσει με τη Μόσχα την εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων στο νησί. Οι ΗΠΑ θεώρησαν απειλητική την απόφαση αυτή και προσπάθησαν να εμποδίσουν την προσέγγιση σοβιετικού στολίσκου στο νησί. Τελικά, προκειμένου να αποφευχθεί ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος οι Τζον Κένεντυ (ΗΠΑ) και Νικίτα Χρουστσόφ (ΕΣΣΔ) συμφώνησαν από κοινού την απόσυρση των πυραύλων.

Ø  Ο πόλεμος στο Βιετνάμ (1960-1973): Το Βιετνάμ μέχρι το 1954 ήταν γαλλική αποικία. Ο κομμουνιστής επαναστάτης Χο Τσι Μινχ νίκησε τους Γάλλους και δημιουργήθηκαν νέα κράτη: το κομμουνιστικό Βόρειο Βιετνάμ, το φιλοαμερικανικό νότιο Βιετνάμ, η Καμπότζη και το Λάος. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 ξέσπασε εμφύλια διαμάχη στο Νότιο Βιετνάμ που υποκινούνταν από βορειοβιετναμέζικες δυνάμεις και οδήγησε στην σταδιακή εμπλοκή των Αμερικανών και στην επακόλουθη ταπεινωτική ήττα τους. Από την άλλη στην Αμερική εκδηλώθηκε ένα κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ που απόρρεε από τις πολλές ανθρώπινες απώλειες, από τις βιαιότητες που διέπραξαν οι Αμερικανοί κατά των Βιετναμέζων και από τη μη αναγκαιότητα αυτού του πολέμου που τελικά οδήγησε στην απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων το 1973 από τη κυβέρνηση του Ρίτσαρντ Νίξον. Το 1975 το Βόρειο Βιετνάμ κατέλαβε το νότιο και η χώρα επανενώθηκε υπό κομμουνιστική ηγεσία.

Ø  1968: η απόπειρα της Τσεχοσλοβακίας να αποστασιοποιηθεί από τη Μόσχα οδήγησε σε εισβολή των κρατών - μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΥΦΕΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ø  1972: ο δυτικογερμανός ηγέτης Βίλυ Μπραντ αναγνώρισε την Ανατολική Γερμανία.

Ø  1975: Σύμφωνα με την Τελική Πράξη του Ελσίνκι την οποία υπέγραψαν 33 χώρες ανατολικής και δυτικής Ευρώπης, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς αναγνωριζόταν και διευκολυνόταν η συνύπαρξη διαφορετικών ιδεολογικοπολιτικών συστημάτων.

Ø  1973: παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση λόγω αραβοϊσραηλινού πολέμου. Δεύτερη πετρελαϊκή κρίση μετά την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν από τον Χομεϊνί. 1979 εισβολή σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν για να περιορίσει τους ισλαμιστές.

Ø  1981: πρόεδρος των ΗΠΑ ο Ρόναλντ Ρίγκαν . 1985 ανήλθε στην εξουσία της Σοβιετικής Ένωσης ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Προσπάθησε να κάνει μεταρρυθμίσεις . Το 1989 τάχθηκε υπέρ της ελεύθερης επικοινωνίας ανάμεσα στο ανατολικό και Δυτικό Βερολίνο. Την ίδια χρονιά πτώση του Τείχους και το 1990 επανένωση της Γερμανίας. Κατάρρευση και άλλων φιλοσοβιετικών καθεστώτων στην Ευρώπη. Το 1991 προσπάθεια ανατροπής του Γκορμπατσόφ με πραξικόπημα το οποίο απέτυχε λόγω της αντίδρασης του κόσμου και του προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Μπόρις Γιέλτσιν. Διάλυση Σοβιετικής Ένωσης και δημιουργίας μιας χαλαρής «Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών». Τέλος Ψυχρού Πολέμου.

ΜΑΘΗΜΑ  28^Ο

Η ΑΠΟΑΠΟΙΚΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Η ΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΙΚΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΩΝ

Στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα μεγάλο πλήγμα δέχονται οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις. Το 1941 οι Ιάπωνες κατέκτησαν μεγάλες περιοχές της Ασίας που ήταν αποικίες λέγοντας το σύνθημα «Η Ασία στους Ασιάτες». Αρνητική στάση στο φαινόμενο της αποικιοκρατίας είχαν και οι ΗΠΑ και οι ΕΣΣΔ.

Αποαποικιοποίηση: όρος που αναφέρεται στην αποχώρηση των αποικιοκρατικών δυνάμεων από τις χώρες που έλεγχαν.

Ø  Ινδία: οι βρετανοί αποικιοκράτες αντιμετώπισαν το κίνημα του Μαχάτμα Γκάντι, υποστηρικτή της μη βίας. 1947 η ανεξαρτησία της Ινδίας. Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Ινδουιστών και Μουσουλμάνων οδήγησε στη διχοτόμηση της χώρας σε Ινδία και Πακιστάν. Η Ινδία εξελίχτηκε σε ασιατική δύναμη υπό την ηγεσία του Νεχρού και της Ίντιρα Γκάντι

Ø  Ανεξαρτησία Βιρμανίας, Κεϋλάνης, Ινδονησίας (1949), κρατών της Ινδοκίνας (1954)

Ø  Μέση Ανατολή: ανάπτυξη αραβικού εθνικισμού στην Αίγυπτο με τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και προσπάθεια αποτίναξης βρετανικού ζυγού (1956).

Ø  Αφρική: Από το 1954 πόλεμος αλγερινών κατά γάλλων αποικιοκρατών. Το 1962 ο νέος Γάλλος ηγέτης Κάρολος ντε Γκολ παραχώρησε ανεξαρτησία στην Αλγερία, όπως και σε άλλες γαλλικές αποικίες της Αφρικής (από το 1960). Το παράδειγμα του ακολουθούν και οι άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις: Βέλγιο (1960), Βρετανία (μέχρι το 1965), Πορτογαλία (1975). Άργησαν να ανεξαρτοποιηθούν η Ροδεσία (το σημερινό Ζιμπάμπουε, 1980) και η νότια Αφρική (1990) με κύριο ηγέτη τον Νέλσωνα Μαντέλα.

Τρίτος Κόσμος: τα νέα κράτη που προέκυψαν από την αποαποικιοποίηση στην Ασία και την Αφρική. Κοινό τους γνώρισμα η οικονομική δυσπραγία, αύξηση του πληθυσμού, εμφύλιοι πόλεμοι . 1961: Κίνημα Αδέσμευτων: ήθελαν να μείνουν έξω από τους δύο συνασπισμούς. Ισχυρότερα μέλη η Ινδία, η Αίγυπτος, και η Γιουγκοσλαβία του Τίτο, ενώ μετείχε και η Κύπρος. Έθεσαν το θέμα της ανακατανομής των πόρων του πλανήτη και διάλογος για τη μείωση των ανισοτήτων.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ

Ø  1949: Ίδρυση Συμβουλίου της Ευρώπης. Σκοπός του η ανάδειξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ø  «Πατέρες της Ευρώπης»: οι Γάλλοι Ρομπέρ Σουμάν και Ζαν Μονέ, ο Βέλγος Πολ Ανρί Σπάακ και ο Γερμανός Κόνραντ Αντενάουερ.

Ø  Σύσταση ευρωπαϊκών κοινοτήτων: 1952 συστάθηκε η ΕΚΑΧ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα) από Γαλλία, Ιταλία, Δυτική Γερμανία,, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο. Έτσι ενοποιήθηκε ο πυρήνας της ευρωπαϊκής βαριάς βιομηχανίας κάτω από τον έλεγχο μιας υπερεθνικής αρχής. Οι αποφάσεις που λαμβάνονταν ήταν δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη.

Ø  25 Μαρτίου 1957: υπογράφτηκε η Συνθήκη της Ρώμης που ίδρυε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Ελευθερία στη διακίνηση προϊόντων, ατόμων και κεφαλαίων. Ίδρυση Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ).

Ø  Το 1981 προσχώρησε η Ελλάδα στην ΕΟΚ.

Ø  1992: υπογράφτηκε η Συνθήκη του Μάαστριχτ που προέβλεπε την μετεξέλιξη των ευρωπαϊκών κοινοτήτων στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση και τη νομισματική ένωση της Ευρώπης με τη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος. Από το 2001 τέθηκε σε ισχύ το ενιαίο νόμισμα, το ευρώ. Το 2010 εντάχθηκαν 10 ακόμη μέλη από το χώρο της παλιάς Ανατολικής Ευρώπης και η Κύπρος.

ΜΑΘΗΜΑ  29^Ο

Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1974

1950-1967: σημαντικά ιστορικά γεγονότα

q  1952:  Ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. Την ίδια χρονιά εκτέλεση του ηγέτη του ΚΚΕ Γιάννη Μπελογιάννη (ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο) και συνεργατών του.

q  1953: Την άνοιξη υποτίμηση της Δραχμής από τον Σπύρο Μαρκεζίνη και λήψη σημαντικών οικονομικών μέτρων.

q  1955: Ο Βασιλιάς Παύλος καλεί τον υπουργό δημοσίων έργων Κωνσταντίνο Καραμανλή να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Καραμανλής ιδρύει ένα νέο πολιτικό φορέα την Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (Ε.Ρ.Ε.) και παρέμεινε στην εξουσία έως το 1963.

q  Έργο Καραμανλή: Σημαντικά έργα στους τομείς της γεωργίας, της κατασκευής οδικού δικτύου, στον τουρισμό και τη βιομηχανία. Ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης.

q  1959: Προωθήθηκε λύση του Κυπριακού ζητήματος με την δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας.

q  1961: Υπογραφή συμφωνίας για μελλοντική Σύνδεση της Ελλάδος με την ΕΟΚ (9-7-1961).

q  Μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα σε χώρες της Ευρώπης, Αμερικής και Αυστραλίας.

q  1963: Δολοφονία του Βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από δεξιά παρακρατική οργάνωση το Μάιο στη Θεσσαλονίκη. Παραίτηση του Καραμανλή.

q  Εκλογές 1963-1964 επικρατεί η Ένωση Κέντρου με αρχηγό τον Γεώργιο Παπανδρέου.

q  Τα Ιουλιανά: 1965, ανατροπή της κυβέρνησης από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο τον Β΄ και σχηματισμό κυβέρνησης από στελέχη της Ένωσης Κέντρου τα οποία έμειναν στη ιστορία ως «αποστάτες».

q  1967-1974: Δικτατορία της 21^ης Απριλίου του 1967 (γνωστή και ως χούντα των συνταγματαρχών).

Ηγέτες της Δικτατορίας είναι οι συνταγματάρχες: Γεώργιος Παπαδόπουλος, Νικόλαος Μακαρέζος και ο Ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός.

Χαρακτηριστικά:  Καταπάτηση δημοκρατικών δικαιωμάτων, διπλωματική απομόνωση της χώρας, διακοπή της ενταξιακής πορείας της Ελλάδος  στην ΕΟΚ, φιλικές σχέσεις δικτατορίας με τις ΗΠΑ, ενιαία αντίσταση του πολιτικού κόσμου τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό (Καραμανλής, Παπανδρέου, Μερκούρη, Θεοδωράκης). Απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα από τον Αλέκο Παναγούλη, σύλληψη και άγριος βασανισμός του. Κορύφωση του αντιδικτατορικού αγώνα αποτελεί η εξέγερση των φοιτητών της Νομικής σχολής τον Φεβρουάριο του 1973 και του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του ίδιου έτους. Ιδιαίτερα σε σχέση με την εξέγερση του Πολυτεχνείου αναφέρουμε την καταστολή της την νύκτα της 17^ης Νοεμβρίου με αρκετούς νεκρούς και ακόμα περισσότερες συλλήψεις και βασανισμούς φοιτητών και απλών πολιτών.

Το τέλος της δικτατορίας. Τον Νοέμβριο του 1973 ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης διαδέχεται τον Γεώργιο Παπαδόπουλο στην ηγεσία και τον Ιούλιο του 1974 προσπαθεί να ανατρέψει με πραξικόπημα τον Πρόεδρο της Κυπριακής δημοκρατίας Μακάριο με αποτέλεσμα την Τουρκική εισβολή και την διχοτόμηση του νησιού. Η δικτατορία πέφτει και οι αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων καλούν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας.

ΜΑΘΗΜΑ  30^Ο

Περίοδος μεταπολίτευσης και η ένταξη στην ενωμένη Ευρώπη

Με τον όρο μεταπολίτευση εννοούμε την μετάβαση από την δικτατορία σε ένα σύγχρονο δημοκρατικό καθεστώς.

q  Κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Καραμανλή: Αποκατέστησε τον πολιτικό έλεγχο στο στράτευμα και την διοίκηση, νομιμοποίησε το ΚΚΕ και προετοίμασε το έδαφος για Δημοκρατικές εκλογές.

q   Ίδρυση τριών νέων κομμάτων: 1)Πανελλήνιο σοσιαλιστικό κίνημα (ΠΑΣΟΚ) υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, 2)Νέα δημοκρατία υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, 3) Νέα ένωση κέντρου υπό τον Γεώργιο Μαύρο. Οι εκλογές έγιναν 17 Νοεμβρίου του 1974 και νικητής αναδείχθηκε η Νέα Δημοκρατία. Δεκέμβριος 1974: δημοψήφισμα για την μορφή του πολιτεύματος και επικράτηση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Πρώτος πρόεδρος της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας εκλέχθηκε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.

Η Ελλάδα στην  Ευρώπη

Οι στόχοι της χώρας. Στον πολιτικό τομέα:

 Α) οργανική ένταξη σε ένα μεγάλο διεθνή οργανισμό

 Β) ισορροπία στις διεθνείς σχέσεις της χώρας,

 Γ) εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος και

Δ) στον οικονομικό τομέα ενίσχυση της ελληνικής οικονομίας.

Προς εξυπηρέτηση των παραπάνω στόχων η Ελλάδα επιδιώκει την συνέχιση των διαπραγματεύσεων για ένταξη στην ΕΟΚ που είχαν διακοπεί λόγω της επιβολής της δικτατορίας. Η πράξη προσχώρησης υπογράφεται τελικά από τον Έλληνα πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή στο Ζάππειο Μέγαρο στις 28 Μαΐου 1979. Επίσημη ένταξη 1 Ιανουαρίου 1981.

Επόμενες κυβερνήσεις

1981-1989 υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου: προσπάθεια για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (νομική εξίσωση των δύο φύλων, δημιουργία του ΕΣΥ, αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και αναδιανομή του εθνικού εισοδήματος).

1990-1993: Κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ (1992).

1993-1995: Νίκη του ΠΑΣΟΚ και επάνοδος του Ανδρέα Παπανδρέου στην εξουσία. Αντικατάστασή του το 1996 από Κωνσταντίνο Σημίτη λόγω προβλημάτων υγείας, ο οποίος παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τον Μάρτιο του 2004. Κυριότερα έργα αυτής της περιόδου: η συμμετοχή της Ελλάδος στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (Ο.Ν.Ε.)  και υιοθέτηση του Ευρώ το 2001.   

ΜΑΘΗΜΑ  31^Ο

ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Η Κύπρος κατοικείται στην πλειοψηφία της από Έλληνες και από μια τουρκική μειονότητα. Λόγω της στρατηγικής της σημασίας γνώρισε πολλές περιπέτειες.

Το 1878 οι Οθωμανοί παραχώρησαν τη διοίκηση του νησιού σε Άγγλους. Αρχικά οι Έλληνες είδαν την παρουσία των Άγγλων ως ένα θετικό οιωνό για την ένωση της νήσου με την Ελλάδα, αλλά οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν. Το 1914 η Βρετανία προσάρτησε το νησί και υποσχέθηκε να το παραχωρήσει στην Ελλάδα, αν αυτή συμμετείχε στον α΄ παγκόσμιο πόλεμο με το πλευρό της Αντάντ. Η ουδέτερη τότε Ελλάδα  δεν δέχτηκε την προσφορά  και το 1925 η Κύπρος έγινε επίσημα βρετανική αποικία. Ούτε μετά το 1945 ενώθηκε το νησί με την Ελλάδα λόγω της στρατηγικής του σημασίας, παρά την αντίθετη θέληση των κατοίκων του.

Κυπριακός αγώνας για ανεξαρτησία

Το 1950 εκλέγεται Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου ο Μακάριος Γ΄. Πείθει την ελληνική κυβέρνηση να προσφύγει στον ΟΗΕ με αίτημα την άσκηση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης από  τους Κυπρίους, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Αντιθέτως οι Άγγλοι ανακοίνωσαν ότι η Κύπρος ήταν από τις περιοχές που δεν θα γίνονταν ποτέ ανεξάρτητες.

1955-59: 4 χρόνια διήρκησε ο ένοπλος αγώνας ανεξαρτησίας από την ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών). Πολιτικός ηγέτης ήταν ο Μακάριος ενώ στρατιωτικός ο συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας, γνωστός ως «Διγενής». Ηρωική η θυσία των Γρηγόρη Αυξεντίου, Κυριάκου Μάτση, Μιχάλη Καραολή και Ανδρέα Δημητρίου. Το 1959 η ελληνική κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή διαπραγματεύτηκε με την Τουρκία τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου με τις οποίες προβλεπόταν η ανεξαρτησία του νησιού και αποκλειόταν η ένωση και η διχοτόμηση. Η Βρετανία κράτησε 2 στρατιωτικές βάσεις. Πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ο Μακάριος. Αύγουστος 1960: επίσημη ανακήρυξη ανεξαρτησίας.

Νοέμβριος 1963: κρίση στο Κυπριακό μετά την πρόταση του Μακαρίου για αναθεώρηση του Συντάγματος («Δεκατρία σημεία»). Τον επόμενο χρόνο στέλνεται από την ελληνική κυβέρνηση ο Γεώργιος Γρίβας ως αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων Κύπρου για βοήθεια σε περίπτωση τουρκικής εισβολής. Αυτή η μεραρχία αποσύρεται την περίοδο της δικτατορίας ενώ η κυβέρνηση της Χούντας ενθαρρύνει τον Γρίβα  να επιχειρήσει την ανατροπή του Μακαρίου μέσω της ΕΟΚΑ Β (1972-1974). 15 Ιουλίου 1974 πραξικόπημα Ιωαννίδη κατά του Μακαρίου και 20 Ιουλίου τουρκική εισβολή (επιχείρηση «Αττίλας» και Αύγουστο 1974 «Αττίλας 2»), εκδίωξη 200.000 Ελληνοκυπρίων από τις εστίες τους και κατοχή του 38% του νησιού.

Μετά την εισβολή:

q  χιλιάδες πρόσφυγες

q  οικονομική ανάκαμψη από τη 10ετία του 1970

q  εποικισμός της βόρειας Κύπρου από Τούρκους ενάντια στις αρχές του Διεθνούς Δικαίου

q  1983 ο Ραούφ Ντενκτάς ανακηρύσσει την ανεξαρτησία του «ψευδοκράτους» που το αναγνωρίζει μόνο η Τουρκία.

q  Μάιο 2004: ένταξη Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.