Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851 - 1911)

«Εγεννήθην εν Σκιάθω την 4ην Μαρτίου του 1851. Εβγήκα από το ελληνικόν σχολείον εις τα 1863 αλλά μόνον το 1867 εστάλην εις το Γυμνάσιον Χαλκίδος όπου ήκουσα την α΄ και την β΄ τάξιν. Την γ΄ τάξιν εμαθήτευσα εις Πειραιά. Είτα διέκοψα τας σπουδάς μου και έμεινα εις την πατρίδα. Κατά Ιούλιον του 1872 επήγα εις το Άγιον Όρος όπου έμεινα ολίγους μήνας. Το 1873 ήλθα εις Αθήνας και φοίτησα εις την δ΄ του Βαρβακείου. Το 1874 ενεγράφην εις την φιλοσοφικήν σχολήν όπου ήκουα κατ’ εκλογήν ολίγα μαθήματα φιλολογικά κατ’ ιδίαν δε ησχολούμην εις τας ξένας γλώσσας. Μικρός εζωγράφιζα Αγίους, είτα έγραφα στίχους και εδοκίμαζα να συντάξω κωμωδίας. Το 1868 επεχείρησα να γράψω μυθιστόρημα. Το 1879 εδημοσιέυθη η «Μετανάστις» έργον μου εις τον «Νεολόγον» Κωνσταντινουπόλεως. Το 1881 εν θρησκευτικόν ποιημάτιον εις το περιοδικόν Σωτήρα. Το 1882 εδημοσιεύθη «οι Έμποροι των Εθνών» εις το «Μη Χάνεσαι» αργότερα έγραψα περί τα εκατόν διηγήματα, δημοσιευθέντα εις διάφορα περιοδικά και εφημερίδας.»

(βιογραφικό σημείωμα από τον Α. Παπαδιαμάντη)

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ (από το Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Πατάκης, 2007σ. 1699-1702)

Η πεζογραφική του παραγωγή διακρίνεται ειδολογικά σε δύο βασικές κατηγορίες:

Α) συγγραφή ιστορικών μυθιστορημάτων («Η μετανάστις» (1879-1880), «Οι έμποροι των εθνών» (1882-1883), «Η γυφτοπούλα» (1884), «Χρήστος Μηλιόνης» (διήγημα του 1885)

Β) συγγραφή ηθογραφικών διηγημάτων. Χαρακτηριστικά διηγημάτων:

      Σύγχρονα θέματα με αναφορές σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

      Συχνή παρουσία αυτοβιογραφικών στοιχείων.

      Ανάλογα με τον τόπο δράσης χωρίζονται σε «σκιαθίτικα» και αθηναϊκά» διηγήματα.

      Απλοί και λαϊκοί χαρακτήρες του χωριού και της πόλης αντίστοιχα και περιστατικά της καθημερινής και ταπεινής ζωής του.

      Λεπτομερείς περιγραφές που αποδίδουν το σκηνικό πλαίσιο των διηγημάτων του Π. (δραματικό χαρακτηριστικό)

      Αντίθεση μεταξύ παιδικότητας και ωριμότητας, ευτυχίας και δυστυχίας, άγνοιας και γνώσης, πίστης και ορθολογισμού, ζωής και θανάτου

      Γλώσσα: περιλαμβάνει στοιχεία μιας αυστηρής καθαρεύουσας, δημοτικής, σκιαθίτικου ιδιώματος και εκκλησιαστικών δανείων.

      Έντονο είναι και το χριστιανικό στοιχείο

      Στοιχεία κοινωνικής κριτικής και έντονου κοινωνικού προβληματισμού.

      Ερωτικό στοιχείο

      Στις αδυναμίες του έργου του συγκαταλέγεται η έλλειψη οργανωμένου σχεδίου και συνοχής στην ανάπτυξη των ιστοριών του

 

Ἡ Νοσταλγὸς τοῦ Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα διηγήματα τοῦ σκιαθίτη συγγραφέα. Ἥρωες τοῦ διηγήματος εἶναι ὁ Μαθιός, ἕνας νέος 18 ἐτῶν καὶ ἡ Λιαλιὼ μιὰ εἰκοσιπεντάχρονη κοπέλα ποὺ ἦταν παντρεμένη μὲ ἕναν πολὺ μεγαλύτερό της ἄνδρα, τὸν μπάρμπα - Μοναρχάκη. Ὁ Μαθιὸς εἶναι κρυφὰ ἐρωτευμένος μὲ τὴ Λιαλιὼ καὶ κάποιο βράδυ ἡ κοπέλα τοῦ προτείνει νὰ κάνουν ἕνα περίπατο. Περπατώντας κοντὰ στὸ γιαλὸ ἡ Λιαλιὼ ἐκφράζει τὴν ἐπιθυμία νὰ μπεῖ σὲ μιὰ βάρκα καὶ νὰ φύγει μακριά, πρὸς τὸν τόπο καταγωγῆς της. Ὁ Μαθιὸς τῆς προτείνει νὰ πάρουν μιὰ βάρκα καὶ νὰ φύγουν μαζί. Ἡ Λιαλιὼ νοσταλγεῖ τὸν τόπο της καὶ δὲν ἀντέχει νὰ ζεῖ πλέον μακριὰ ἀπὸ τοὺς δικούς της. Ὁ Μαθιὸς ντροπαλὸς καὶ ἱπποτικὸς ταυτόχρονα δὲν τολμᾶ νὰ ἐκφράσει τὸν ἔρωτά του γιὰ τὴν κοπέλα καὶ ρωτᾶ νὰ μάθει περισσότερα γι᾿ αὐτήν. Ὅμως καθὼς ξεμακραίνουν μὲ τὴν κλεμμένη βάρκα, γίνεται αἰσθητὴ ἡ ἀπουσία τῆς Λιαλιῶς. Ὁ μπάρμπα - Μοναρχάκης μαζὶ μὲ ἄλλους ἄνδρες παίρνουν μιὰ μεγάλη βάρκα (μιὰ σκαμπαβία) καὶ ἀρχίζουν νὰ καταδιώκουν τοὺς δύο «δραπέτες». Τελικὰ οἱ διῶκτες προλαβαίνουν τοὺς δύο νέους στὴν παραλία τοῦ Ἁγίου Νικολάου καὶ ἡ Λιαλιὼ ἐπιστρέφει στὸ σύζυγό της λέγοντας στὸν Μαθιό, ὅτι ἂν ἦταν λίγο μεγαλύτερος στὴν ἡλικία καὶ πέθαινε ὁ σύζυγός της θὰ τὸν ἔπαιρνε ἄντρα. Ὁ Παπαδιαμάντης σὲ αὐτὸ τὸ διήγημα μᾶς περιγράφει ἕνα εἰδύλλιο μεταξύ των δύο νέων, τὸ ὁποῖο εἶναι ἐκ τῶν προτέρων καταδικασμένο σὲ ἀποτυχία. Ἡ νοσταλγία τῆς Λιαλιῶς γιὰ τὴν πατρίδα της καὶ ὁ κρυφὸς ἔρωτας τοῦ Μαθιοῦ περιγράφονται παραστατικὰ καὶ τὸ διήγημα εἶναι γεμάτο ἀπὸ λυρικὲς περιγραφὲς τοῦ νυχτερινοῦ τοπίου. Ἡ γλώσσα τοῦ διηγήματος εἶναι ἡ λόγια γλώσσα ποὺ χαρακτηρίζει τὴ πεζογραφία τοῦ Παπαδιαμάντη, ὅμως οἱ διάλογοι εἶναι ζωντανοὶ καὶ διατυπώνονται στὴ λαϊκὴ γλώσσα τοῦ νησιοῦ του, διανθισμένοι μὲ ἀρκετὰ ἰδιωματικὰ στοιχεῖα.

παραδοσιακό τραγούδι

Ακούστε και αυτό το τρυφερό παραδοσιακο τραγούδι "Μάνα και γιος" από το δίσκο "Το όχι αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά του ναι (1999)  και από τη φωνή της Λιζέτας Καλημέρη. Ιδού και οι στίχοι:
Στίχοι: Παραδοσιακό
Μουσική: Παραδοσιακό

Ο ήλιος βασιλεύει
με σημάδι
όμορφο νιο πηγαίνανε
στον Άδη
με ρόδα και μ' ανθούς
τόνε στολίζουν
δεξά μεριά του ʼΆδη
τον καθίζουν

Κι η μαύρη μάνα του
τόνε γνωρίζει
σημώνει δίπλα του
και τον αγγίζει

Υγιέ μου ήντα γυρές
σ' αυτά τα μέρη
όπου 'ναι καψερά
χωρίς αέρι

Ήρθα να ιδώ τη μάνα μου
το φως μου
που ‘φυγε κι έχω μείνει
μόναχός μου

Για γύρε γιε μου άμε
στον απάνω
μα έμαθα 'γω
και δίχως σου
και κάνω

Παραλογές ("Του νεκρού αδερφού")

Οι παραλογές ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια

•       χαρακτηριστικά γνωρίσματα του είδους:

Ø  Αφηγηματικότητα (υπόθεση, πρόσωπα, πλοκή)

Ø  Δραματικότητα (συγκρούσεις, διάλογοι, δράση)

Ø  Περιστατικό του ανθρώπινου βίου πραγματικό ή πλαστό

Ø  Παραμυθικό ή εξωπραγματικό στοιχείο

Τεχνικές δημοτικού τραγουδιού (βλ. και Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων σ.42-44):

·         Στίχος συνήθως ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια (το πρώτο οκτασύλλαβο και το δεύτερο επτασύλλαβο)

·         Το δεύτερο ημιστίχιο πολλές φορές επαναλαμβάνει το νόημα του πρώτου

·         Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία

·         Κάθε στίχος εκφράζει ένα πλήρες και ολοκληρωμένο νόημα (νοηματική και συντακτική αυτοτέλεια)

·         Γλώσσα δραστική, ζωντανή και παραστατική. Κεντρικό ρόλο παίζει το ρήμα και το ουσιαστικό.

·         Άστοχα ερωτήματα: π.χ. Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;

·         Παμψυχισμός: όλα τα άψυχα (βουνά, ποτάμια, δέντρα κτλ.) αποκτούν φωνή και συμπεριφέρονται ως ανθρώπινες οντότητες.

·         Οι παραλογές παρουσιάζουν και έντονα παραμυθικά και εξωλογικά στοιχεία

·         Οι παραλογές επίσης έχουν στοιχεία έντονης δραματικότητας

·         Οι δύο καλύτερες παραλογές: Του νεκρού αδερφού και του Γεφυριού της Άρτας

·         Στις παραλογές η υπόθεση είναι συχνά πλαστή αλλά απηχεί συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις

·         Συχνά μοτίβα: Στοιχείο υπερβολής και αδυνάτου, ο αριθμός τρία και τα πολλαπλάσια του

Κοινό φύλλο εργασίας σε όλους (για την παραλογή  «Του νεκρού αδελφού»

1). Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος;

2). Ποια είναι η κοινωνική θέση της γυναίκας (λάβετε υπόψη και τα δύο γυναικεία πρόσωπα);

3). Ποιες είναι οι υποχρεώσεις του άντρα απέναντι στην οικογένεια του; Πώς σχετίζονται με τη νεκρανάσταση του Κωσταντή (σχήμα αδυνάτου και εξωλογικό στοιχείο).

4). Σε ποια εποχή τοποθετείται η δημιουργία του τραγουδιού; Σύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις ποια ήταν η κοινωνική θέση της γυναίκας τότε;

Παράλληλα κείμενα

Διαβάστε τα δύο ποιήματα του Μιχ. Γκανά  και εντοπίστε τα σημεία επιρροής από το τραγούδι «Του νεκρού αδελφού». Πώς παρουσιάζεται η φιγούρα του Κωσταντή;

(Παραλογή, 1993) [Ι]

Κοιτάζω ένα πηγάδι. Με κοιτάζει.

Κοιταζόμαστε ώρα πολλή

σαν μαλωμένα αδέρφια.

Μονόφθαλμο σκοτάδι με τραβάει

και κατεβαίνω πέτρα πέτρα

απόκρημνη ζωγραφική.

Σωτήρη. Με τα δικά σου δάχτυλα κρατιέμαι

με το δικό μου σώμα κινδυνεύω

γλιστρώ και με φωνάζεις Κωνσταντίνο.

Μου πέφτουν τα σγουρά μαλλιά και το ξανθό μουστάκι

σαν άρρωστο παιδάκι ψιθυρίζω

τη βραδινή μου προσευχή

(Παραλογή, 1993) [ΙΙ]

Μια μάνα γύρευα να βρω

μ’ εννιά μαχαίρια στο πλευρό

και με τη μια της κόρη.

Τη βρίσκω στα βασιλικά

σε πέντε όνειρα κακά

και μες στα καρυοφύλλια.

Να ’πιανε μια νεροποντή

να ξύπναγε τον Κωσταντή

να πάει βρεγμένος σπίτι.

Να του φορέσει τα στεγνά

να τον μαλώνει σιγανά...